AMERIKATUREN 31: ETTERORD OG LITT TIL

Eg hadde tenkt å skrive eit etterord til den langtekkelege framhaldssoga mi om amerikaturen for femti år sidan. Skal eg greie å gjere det i jubileumsåret, må det gjerast i dag.

   Dette etterordet skal handle om eitt av emna som bror Steinar tok opp til drøfting i eit innlegg i haust. Eg kom altså heim med ein platespelar som var tilrigga for amerikansk straumnett, altså 110 volt og 60 vekselstraumvekslingar i sekundet. Og her til lands har me dobbelt så mange volt på nettet til vanleg, men berre femti vekslingar. Altså eit problem, men ikkje heilt uløyseleg. Då må eg be deg gå på nettet:
Amerikaspelaren

Min kjære bror dreg i tvil om ein fyr med berre engelsklinja kunne finne ut slikt på eiga hand. Men då gløymer han at denne broren her har ord på seg for å vere klåfingra, og dessutan hadde han fysikk på realskulen og hadde vore borti juletrelys.

   Sogeskrivinga frå 1964 er for det meste teke ut frå minnet, med litt hjelp av det gamle albumet mitt. Difor er du nøydd til å lese tekstane med tvil og kritikk. Men fotoa lyg ikkje. Biletfiksing var ikkje så avansert den gongen. Det var dyrt å fotografere med det nyinnkjøpte kameraet eg handla til meg i River Falls, men eg lét det stå til, heldigvis. Kan eg hugse feil når eg minnest at det kosta meg om lag fem kroner for kvart fargebilete eg tok innomhus? Først skulle filmen kjøpast, så kosta blitzpærene om lag ei krone stykket, så skulle filmen framkallast og kopierast. Og fem kroner var nesten ei timeløn i 1964 for oss fattigfolk. Som før fortalt, fekk eg ein dollar i timen då eg jobba i vaskeriet i River Falls. På den tida var nok lønsnivået høgare der borte enn her i gamlelandet. Ikkje rart at eg gjekk over til lysbilete etter kvart.

   Amerika er framleis langt borte, og sidan eg ikkje har vore tilbake etter 1964, kan eg ikkje påstå at eg kjenner landet. Då er bror Steinar og syster Liv i særklasse og langt føre meg i erfaringsmengd, dei som fartar dit både tidt og ofte.

   No er året 2014 nesten omme. Men det store året 1964 har nok vore mat for mykje meir blogging og artige minne enn dette året. Det var eit merkeår i livet, og ikkje berre på grunn av amerikaturen. Det var året då eg tok eksamen artium, var russ og sa farvel til Firda Gymnas og Sandane. Det var året då eg prøvde meg som lærar på Radøy og tente store pengar etter eigen målestokk. Og det var året som slutta med ei julebukkvitjing som eg har skrive om før (berre sjå!)

   Godt nytt år!

AMERIKA - AMERIKA (2) - Eit lite oversyn

Jau, då! Visst har eg og vore i Amerika – heile tre gonger, og to gonger berre i sommar! Bror Reidar rår til at eg bør ikkje venta i 50 år før eg fortel litt om Amerikaturane mine, han stolar nok ikkje på at eg vert så gammal…

Sjølv tek eg sikte på å leva minst 20 år til: Det har seg slik at ein fetter av Annbjørg har lova henne at når ho vert nitti, skal han spandere helikoptertur til Fadnesstølen. Og eg har lova å minne dei på det, om dei no skulle bli litt tutlete sjølve, og Annbjørg er enno ikkje meir enn 69…

Om dei tre Amerikaturane vil eg først nemne kortversjonen:

·         Svigerson Jon Kåre fekk eit PostDoc stipend og budde nær eitt år i Raleigh, North Carolina i 2002 med kone og 4 born. I påsken vitja me dei. Forutan Annbjørg og eg var dotter Kjersti og dei to borna hennar med.

·         I Washington finst ein framståande forretnings­advokat med husvære i Watergate. Besteforeldra hans drog til Amerika først på nittanhundretalet, og han har vore primus motor for eit slektstreff eller «Reunion» på Hamar i 2005 og på Beitostølen i 2010. Då Don tok initiativet til ein ny «Reunion» i 2015, fekk han klår melding om at så lenge ville ein ikkje venta, og at neste slektstreff burde haldast i Amerika.
Oldefar til Annbjørg var eldste bror til bestefar til Don, yngste bror deira var den legendariske skeiselauparen Peter Sinnerud. Slik hadde det seg at me drog til Washington og New York i månadsskiftet juni/juli i sommar. Av nære slektningar var eldste dotter vår med, det var og eldste bror til Annbjørg og kona hans.

·         Jon Kåre har ein del reisedagar for året i stillinga si, og er til USA rett som det er. Men dette er ikkje nok, i haustferien har han fleire år vore til Florida saman med familien. I år greidde ungane å lokka bestefaren med, kanskje var han ikkje vanskeleg å lokka, og det var slett ikkje kusina deira, Mari. Dermed var me heile 7 som drog av garde, noko som stilte visse krav til både husvære og transport «over there».

Så er det vel kanskje best å ta det siste først, og dermed lyt eg starte med Floridaturen ved neste høve.

AMERIKA - AMERIKA (1)

Jau, bror Reidar har vore i Amerika! Og han har dokumentert det i søkk og kav via 30 velskrivne blogginlegg, som det sømer seg ein pensjonert lærar. No veit ikkje eg om han skreiv dagbok eller i det minste gjorde notatar dei 6 vekene han var borte, men 50 år er ein monaleg tidsepoke, mykje har hendt og mangt vil det vera å minnast. Går me endå 50 år attende, er me i 1914, det året papen vart fødd, bestefar vår motviljug drog heim til gamlelandet for å gifte seg og ta over farsgarden, og skotet i Sarajevo som utløyste første verdskrigen var enno ikkje avfyrt.

Her heime var me i 1964 midt i ei brytningstid: På garden heime vart den nye driftsbygningen teken i bruk, traktor og siloslått avløyste kilometervis med hesjar og det vart god plass til turrhøyet, det som før var til hovudbry korleis ein skulle få det i hus.

Men no var det Amerika som var temaet, ikkje slåtten og turrhøyet som bror Reidar slapp unna denne sommaren. No var det ikkje noko særsyn at Flekkingar hadde vore i Amerika. Før er nemnt bestefaren på »Ilkjen», men både Berenten på Vellereina og Johannesen i Gara, og ikkje å gløyme Jørgina «Ovaihogja» hadde vore der. Jørgina fekk tæring og kom heim att for å døy. Ho var ei tid på Luster Sanatorium, og levde sidan i beste velgåande til ho døydde 50 år seinare.

På biletet sit Jørgina midt i baksetet, bestefar Peter med krosslagde armar i framsetet– dei hine er ukjende.

Det var ikkje fritt at me var litt nyfikne etter å høyra korleis bror Reidar hadde hatt det i Amerika. Han har nemnt at han kom heim i kvite sokkar, og at det vekte noko åtgaum, men no var det derimot ikkje mote å stille med hatt, slik biletet viser at det var 50 år før. Litt likskap med Daniel Davidson som Jakob Sande hadde sendt ut i verda, var det nok – begge hadde utvilsamt mykje å fortelje. Reidar hadde dessutan kjøpt seg fotoapparat og kunne dermed levandegjera mykje av det han hadde sett – endåtil på ljosbilete i fargar, det høyrer me ikkje at Daniel hadde rådd seg til.  

Så hadde han skaffa seg ein platespelar. Men medan me har 230 volt har amerikanarane 110 volt straum, derimot har dei ein frekvens på 60 medan me har 50. Korleis fikse platespelaren til å gå med rett fart? Om Reidaren kom på det sjølv, som berre har engelslina på gymnaset, eller om andre som har reallina visste råd, veit eg ikkje, men ved hjelp av ei serie-kopla lyspære med høveleg styrke vart det lyd i heimen og på hybelen.

Reidar hadde hatt meir enn lang nok ferie, og tok til i lærargjerninga 14 dagar etter skulestart ved Nordanger skule på Radøy. Hybel hadde han i skulehuset, så skulevegen vart enno kortare enn ved barneskulen heime. Det var sikkert godt etter den lange Amerikaturen….

HUNDRE ÅR SIDAN PAPEN VÅR KOM TIL VERDA

I dag er det hundre år sidan papen vår vart fødd. Denne fotomontasjen har bror Steinar sydd i hop i høve dagen. Elles kan eg vise til det eg skreiv her for fem år sidan.

AMERIKATUREN 30: SISTE ETAPPE

Eg skal ikkje gløyme kvelden, augustikvelden du veit... Nei, det var ikkje den kvelden då Gud heldt fest i Fjaler. Men eg hadde kome meg heilskinna tilbake til kjende trakter frå Amerika og Stavanger og hadde ein mykje betre kveld enn kvelden før, då eg vart akterutsegla. No smilte lukka til meg. Eg gjekk strake vegen til fylkesbåtkaia og rakk akkurat å kome meg med nordfjordbåten som skulle innom Askvoll utpå natta. Og då var det berre å vente på sunnfjordbåten. Tidlegare var det ei båtrute til Førdefjorden og ei til Dalsfjorden. No var dei slegne i hop. Så den båten eg venta på, kom ut Førdefjorden, var innom Askvoll og deretter skulle han inn Dalsfjorden og vende i Bygstad, og så ut att og til Bergen by. På vegen inn Dalsfjorden skulle han altså inn Flekkefjorden til Flekke ein tur. Tidleg på føremiddagen skulle eg vere heime.

   I Askvoll gjekk alt etter planen. I land frå ein båt og om bord i den neste etter ei stund. No kjende eg meg så ovanpå at eg la meg trygt og godt ned på ein benk og sovna. Det hadde ikkje vore for mykje svevn dei siste nettene. Ikkje natta før eg forlét Wisconsin og stod opp grytidleg for å nå flyet i Minneapolis. Ikkje natta på Kennedy-flyplassen, ikkje natta i flyet til Icelandair, ikkje natta i Stavanger. 

   Så no gjekk eg glipp av å vere vitne til ein av dei fagraste båtturane du kan tenkje deg: inn Dalsfjorden, inn Flekkefjorden med soloppgang ein krystallklar grytidleg seinsommardag.

   ZZZZZZZZZZZZZZZ

Eg bråvakna og skjønte at båten låg i ro. Kva var det for noko? Ein smule omtåka kom eg meg opp or salongen og såg at me låg ved bryggja ... i Flekke! Eit blikk på klokka avslørte at me sikkert hadde lege der i snart ein time, og at båten var klar til å leggje frå kai. Så då var det berre å kome seg i land. Så ringla dei med bjella i båten og gjorde vendereis.
   No hadde det vore meir flautt enn farleg å verte med eit stykke til. Eg hadde vel hamna i Dale eller i Bygstad, så då hadde eg nok kome meg heim den dagen. Men no var det berre å spasere den siste biten heim. På vegen møtte eg eldstebror Arne, som skulle til Dale på jobb og begynne litt seint den dagen. Det første han la merke til, var at eg hadde kvite sokkar.

AMERIKATUREN 29: NÅR NAUDA ER STØRST ...

Klokka nærma seg ti, det mørkna og var hustre i vêret. Men dette var før Stavanger by var ein av dei dyraste byane i verda. August 1964 var lenge før oljå. Eg rusla opp i byen og snubla over eit lite pensjonat der eg fekk meg eit rom for natta utan å blakke meg. I lommeboka var der nokre dollars og litt norsk valuta. Takka vere svart arbeid på eit vaskeri i Wisconsin var eg ikkje heilt snau etter seks veker over there.
   No vart det ikkje så fredeleg og god svevn den natta som eg skulle ønskje. Tanken på bagasjen som var på veg til Bergen, uroa meg, likeeins utsiktene til å kome seg nordover neste dag.
   Dagen etter synte det seg at stoda ikkje var så ille. Eg kom meg ned på kaia, og der kunne dei fortelje at eg fekk ta snøggbåten til Bergen og bruke billetten eg gjekk med i lomma, med litt tillegg ettersom denne båten var litt dyrare. Men dessverre var morgonruta innstilt på grunn av dårleg vêr. Eg laut vente nokre timar til ettermiddagsbåten skulle gå, men då ville eg kome meg til Bergen før kvelden.
   Her var det snakk om dei nokså ferske hydrofoilbåtane, som etter kvart vart eit kjent fenomen på kysten. Me kalla dei stundom for hydrofeilar, for det feila dei ofte noko slik at dei var ute av drift. Denne føremiddagen var det vêret som var feil.
   No var eg noko lettare til sinns, sjølv om det regna og bles og var så surt at eg gjekk og kjøpte meg ein burgunderfarga v-genser og ein paraply. Den garderoben som eg ikkje stod og gjekk i, låg vonlegvis ved kaia i Bergen, pent nedpakka i ein brun koffert.
   Utpå dagen sessa eg meg i den flotte hydrofoilen, Sleipner eller Vingtor, måtte det vel vere. Turen til Bergen gjekk i ei snøggvende, i brott og bram. Båten heiv seg til sides og i djerve byks framover. Men fram kom me. Utpå kvelden la me til kai i Bergen attmed nattruta. Eg spaserte om bord, og bagasjen min låg pent og pynteleg der eg hadde lagt han.
   Så då var det berre å runde Vågen og ut til fylkesbåtkaia og sjå om eg kunne kome vidare.

AMERIKATUREN 28: NO KJEM PROBLEMA

Vel og vakkert framme i gamlelandet gjekk eg i Stavanger by og småsmilte med meg sjølv. Det var som om eg var heime blant kjære og kjende, jamvel om eg aldri hadde vore i den byen før. Noko av det første eg gjorde, var å finne kaia og kontora til Stavangerske Dampskibsselskap og kjøpe billett til nattruta til Bergen. Eg spurde om kva tid båten skulle gå, og eg høyrde ikkje heilt om han sa ni eller ti om kvelden. Men det hadde eg god tid til å finn ut av. Det var berre ettermiddagen enno. Båten låg der, så eg lempa bagasjen min om bord og gjekk lett og glad derifrå.
   På veg opp att i byen trefte eg forsyne meg ein kar eg kjende. Han var russ i lag med meg på Firda gymnas, og no tente han  kongen på Madla som marinegast. Me hadde knapt hatt kontakt i gymnastida, men no var det som å treffe ein nær ven. Det var heile tre månader sidan me hadde forlate Sandane og gymnaset, ein stad me hadde svært gode minne frå, begge to. Me sette oss på ein kafé og tok ein kopp kaffi og lét praten gå. Jau, han visste kva tid nattruta skulle gå. Det var klokka ti om kvelden. Han hadde teke båten frå Bergen og sørover.
   Timane gjekk, me sa farvel og gjekk kvar vår veg. Klokka var berre halv ti då eg kom ned til kaia. Men der var det ingen båt å sjå! Ikkje folk heller, så å seie, og dei fleste lys var sløkte. Ein fyr dukka opp, og han kunne fortelje at båten gjekk klokka ni. Ni frå Stavanger og ti frå Bergen. Den gode marinegasten frå Hornindal var nok i god tru; han rekna vel med at dei brukte den same klokka i Bergen som i Stavanger.
   Det var seine kvelden. Bagasjen var på veg til Bergen, og eg stod att på kaia og småfraus i ein mørk og framand by, heimlaus, frendelaus og lite kjend, og lika på leiken ille.

AMERIKATUREN 27: PÅ VEG HEIMOVER

Kalenderen viste at me var komne eit godt stykke ut i august i 1964, og eg sat i flyet som letta frå Kennedy-flyplassen. No var det heimferda som stod for tur. I rekkja vår sat ein amerikanar som skulle til Keflavik, ein nordmann busett i USA og eg.

   Denne turen gjekk utan komplikasjonar av noko slag. Me hadde ei mellomlanding i Nord-Canada denne gongen òg. Den eine vegen var det i Goose Bay på Labradorhalvøya, den andre vegen i Gander på Newfoundland. Men kva som var kva på turen mot vest og turen mot aust, hugsar eg ikkje. Det spelte lita rolle, me var der berre ein halvtime eller noko slikt. Men eg var innom terminalen i Gander, trur eg, og såg biletet av dronninga deira, Elizabeth. Me var ei lita stund i det tidlegare Britiske samveldet, som ikkje lenger var britisk, berre Samveldet av nasjonar.

   Eg hugsar fint lite av den sytten timars lange ferda mot aust. Truleg fekk eg litt velfortent svevn etter vakenatta i New York. Karane ved sida av meg prata litt politikk; amerikanaren meinte at Goldwater hadde mange gode poeng. Eg torde nok ikkje blande meg så mykje inn i den diskusjonen.

   I Keflavik hadde me lang nok pause til at amerikanaren bad oss opp der han budde, så me kunne få oss ein dusj. Det gjorde me med glede, sa farvel til han og kom oss vidare.
   Me passerte den nye tilveksten til staten Island: Surtsey. Eg klemde meg inn til flyvindauga og fotograferte:


                          
  Nokre timar seinare kryssa me vårt kjære heimland, landa på Fornebu, gjorde vendereis og rusla ut på Sola flyplass. No kjende eg meg ovanpå, prøvde å snakke norsk, men hadde ein tendens til å innleie førespurnader om t.d. bussar til byen med eit "Excuse me..."
   Og etter kvart tårna problema seg opp. Etter seks veker i ukjende farvatn.
 

AMERIKATUREN 26: PÅ UTSTILLING

Så var dagen opprunnen då eg laut ta farvel og forlate Wisconsin. Flyet gjekk om morgonen, og grytidleg den dagen vart eg skyssa til Minneapolis, kom meg på flyet og gjennomførte den første etappen. Til Kennedy Airport i New York.

   No var det inga sak å kome dit; det var lyse dagen, eg hadde vore der før, og eg tok meg lett fram til den internasjonale terminalen. Der fann eg disken til Icelandair og la fram to ønskemål: Kunne eg få utsett avreisa til dagen etter? Og kunne eg få endre reisemålet og gå av flyet i Stavanger, dersom det landa der òg,  i staden for Fornebu, som stod på billetten? Begge delar let seg gjere utan særleg om og men.

   Grunnen til at eg ville reise ein dag seinare, var at eg ville innom verdsutstillinga i byen, sidan eg no likevel var i New York. Så då fekk eg låst sakene mine inn i ein boks, fann bussen som gjekk til utstillingsplassen og lét det stå til.

   Der vandra eg rundt på den eine utstillinga meir spektakulær enn den andre. Vårt kjære fedreland hadde ingen eigen stand, berre ein slags souvenirbutikk attmed den svenske paviljongen. Nokre bunadskledde jenter stod og marknadsførte landet sitt, og selde varer med norsk design.

   Eg vart svolten og fann ein kiosk der dei selde mat og drikke. Kva eg ville ha i magen, hugsar eg ikkje. Men eg trudde det var sjølvbetjening og begynte å forsyne meg. Det skulle eg ikkje ha gjort, for ei illsint dunse kom og tok sakene ifrå meg med tydelege signal om kva ho tykte om åtferda mi, sjølv om eg prøvde å forklare mistaket. Og ein yngre fyr kom og snerra: ”So you kind’a help yourself, you!”

Utpå kvelden hadde eg fått nok av utstillinga, fann bussen og kom meg tilbake til flyplassen. No stod det att å vente ein heil kveld og ei lang natt før eg kunne kome meg vidare. Vakenetter var eg ikkje heilt ukjend med, så det gjekk på eit vis. Det var jo mange rare folk å sjå på, og greie nok benker å kvelve seg nedpå. Om eg duppa av litt, kan eg ikkje hugse. Men tida gjekk.

   Og så trefte eg Jesse James. Ein ung fyr, ikkje mykje eldre enn meg sjølv, fomla og balte med låsen til bagasjeboksen sin og trudde at det lét seg gjere å låse opp og att utan å ha på meir pengar. Eg kom i preik med fyren, og såg på kofferten kva han heitte. Så eg spurde jo om han var i slekt med den store revolvermannen med same namnet. Det spørsmålet hadde nok Jesse høyrt før, og noko svar fekk eg ikkje. Men ein hyggjeleg kar var han, og han lurte på om eg var frå Island. Det var eit underleg spørsmål, tykte eg. Korleis kunne han vite at dei første islendingane kom frå Sunnfjord? Nei, forklaringa var at han tykte eg snakka så likt islendingane, for han hadde vore stasjonert som soldat på Keflavik. Så det han høyrde, var nok det same som gubben på flyet til Minneapolis, som eg fortalde om her ein gong: Engelsken min røpa at eg ikkje var oppvaksen der i nærleiken.

AMERIKATUREN 25: WILD, WILD WEST

Eg har visst nemnt at Jim tok meg med på telttur ut i South Dakota. Der ute krydde det av indianarar, revolvarmenn og cowboyar. Vel, eg må tilstå at det ikkje var så mange att i 1964 då me var der. Men nitti år før vårt besøk fann dei gull i Black Hills, og då vart det liv, kan du tru. Der det finst gull, finst det kjeltringar. Her ute herja dei vilt, ho Calamity Jane og han Wild Bill Hickok.
   Indianarane, som  åtte landområdet, hadde minimale sjansar til å hevde sine avtalefesta rettar då  bandittane, gullgravarane og andre eventyrarar og investorar dukka opp i store flokkar. No stod det ein og annan og stilte seg ut i bunadene sine så turistane kunne fotografere. Det same gjorde oldtimeren nedanfor, som ikkje eingong hadde hest, men måtte nøye seg med eit muldyr. Etter fotoseansen rette dei fram handa og sa: "We ask for donations."
Ein retteleg stor attraksjon var Mount Rushmore med dei fire presidenthovuda hogne ut i fjellet. Eg fekk sjå Deadwood og skjønte kvifor namnet passa på området. Elles var det svært så naturskjønt og dramatisk ulikt dei austlege delane av staten.
   Men før me kom til Black Hills, og etter visitten der ute, kryssa me dei endelause slettene i Sør-Dakota. Jim og eg låg i telt tre-fire netter. Eg fekk oppleve kor flat prærien faktisk er. Eg såg ekte bisonar, eller bøflar, som dei feilaktig vert kalla i indianarbøkene. Bøffel er i grunnen eit anna dyr. Tja, ekte og ekte... Dei eg såg, verka ikkje så fyrige og ville som i cowboyfilmane. Men dei var freda og hadde ikkje flokkar av hylande indianarar eller lystskyttarar i forbipasserande jernbanetog å passe seg for.
   Well - det beste med turen var trass alt dei lange og gode samtalane eg hadde med reisefelagen min, James Rupert.

 

AMERIKATUREN 24: FJERNSYNET

Eg hadde ikkje sett mykje fjernsyn i 1964. Ikkje før eg kom til Amerika. Heime hadde me ikkje noko slikt på den tida, og eg sakna det ikkje. Ute hos onkel Anders hadde dei fått det, men eg var ikkje interessert i å vitje dei for å sitje der og sjå på ein skjerm.
   Heime hos familien i River Falls hadde dei sjølvsagt TV, og eg brukte nok ein del timar på titting. Som nemnt sist eg skreiv, var det ein del dramatikk å melde den sommaren frå både USA og frå andre delar av verda. Men bortsett frå nominasjonen av Goldwater er det skam å seie reklamen som har festa seg best av tv-stoffet. Ikkje fordi eg var spesielt interessert i nyhende om filtersigarettar og cornflakes. Men den systematiske dundringa av bodskapane trengde seg langt inn i øyregangane og endå lenger. "Buy Country Cornflakes...!" Eller "How can all that flavor get thru all that charcoal (...) The secret 's in the structure!" gjalla det i fengjande rytmar.
    Og så såg eg såpeseriar, jamvel på føremiddagen. Eg hugsar eit par glimt og tittelen på ein av dei: "Make Room for Daddy", der ein stakkars pappa vart uthengd på det mest skammelege.
   Dave, som var ein særs reflektert yankee, hylla ikkje nett det amerikanske tv-tilbodet. Han fortalde at programmakarane hadde analysert seg fram til at gjennomsnittsprogramma skulle treffe det intellektuelle nivået til ein tolvåring. Då var sjansane størst for å få mange sjåarar.
  I det evensonske huset hadde dei "berre" svart-kvitt fjernsyn, og det var visstnok det vanlegaste blant folk flest. Men hos syster til Cliff hadde dei jamvel fargefjernsyn! Det slo dei av då me kom der på besøk, heldigvis, så det var ikkje mange minutta eg fekk nyte det. Like godt!

AMERIKATUREN 23: AUH2O

Amerikansk  politikk er underlege greier, i dag som i 1964. For meg som ikkje eingong var van med fjernsyn, vart møtet med ein amerikansk valkamp eit skikkeleg show. Eller sjau, alt etter som. Republikanarane hadde nominasjonsmøtet sitt mens eg var i landet. Det var tøffe tider. Godt og vel eit halvt år tidlegare var president Kennedy skoten. Den kalde krigen gjorde amerikanarane meir utrygge og urolege enn oss nordmenn, som delte grense med den store, stygge Sovjetunionen. Det var mindre enn to år sidan Cuba-krisa. Uroa i Vietnam var i ferd med å ta form som ein verkeleg krig, med amerikansk opptrapping. Raseuroa flamma opp i takt med aukande engasjement for borgarrettar. Allmenta hadde fått augo opp for dei store skilnadene mellom fattig og rik i verdas rikaste stat. Dette siste var ei hjartesak for den nye presidenten, Lyndon B. Johnson, han som overtok då Kennedy vart skoten. Johnson hadde ”War against Poverty” som sitt slagord. Ikkje alle amerikanarar meinte at det var noko å slåst for.

   På det republikanske nominasjonsmøtet oppstod det ei kraftig stemningsbølgje til fordel for han som klarast markerte alternativa til Johnson: Barry Goldwater. Den konservative senatoren frå Arizona stod for ei knallhard linje overfor Sovjet og alt som kunne lukte eller smake av kommunisme, anten det no var i heimlandet eller utanfor USAs grenser. Elles kjenner me att mykje av tankegodset hans i det som den konservative fløyen i det republikanske partiet meiner i dag: mindre stat, meir privat armslag. Mindre sentralmakt, meir fridom for einskildstatane. Mindre makt til fagforeiningane, meir til arbeidsgjevarane. Og så bortetter. (At Goldwater kom frå ein søkkrik familie, gjorde kanskje sitt til å utforme tankane hans.)

  Den meir liberale Nelson Rockefeller (med norsk svigerdotter og endå rikare enn Barry) hadde ikkje sjansar. Ein gong han stod på talarstolen, gaulte og gaulte ein horde av Goldwater-tilhengjane i fleire minutt: ”We want Barry” slik at ingen skulle høyre kva Rockefeller hadde å seie. Ordstyraren dunka og dunka med kølla si, men til lite nytte. Vel, etter ei lang stund stilna sjauen, så talaren fekk snakke.

   Elles var det faner, flagg, konfetti og spetakkel som om det var fotballkamp i Rio. Goldwater vart nominert, og jubelen var endelaus. Og i River Falls sat eg og var vitne til det meste av det som skjedde. På fjernsyn, rett nok.

   Fire månader seinare var det val. Johnson vann ein overlegen siger. Men kampen mot fattigdom drukna i ein annan kamp dei neste fire åra: Vietnamkrigen. I 1968 kasta Lyndon B. Johnson korta og nekta ny nominasjon. Richard Nixon vart vald. Han var republikanar. Tolv år seinare valde dei ein president med mykje av det same programmet og ideane som Barry: Ronald Reagan.

AMERIKATUREN 22: BERMUDASHORTS OG KVITE SOKKAR

Eldstebror Arne påstod at det første han la merke til då eg kom heim att frå seks veker i Amerika i 1964, var at eg gjekk med kvite sokkar. Javel. Eg har eit minne frå svært tidleg barndom - kanskje eg var i tre-fireårsalderen då - at eg hadde eit par kvite sokkar på den tida. Bortsett frå det var det slett ikkje vanleg at karfolk gjekk med denslags på våre kantar.
   Men i Amerika, you know, der gjekk alle med kvite bomullssokkar. Så då eg var nedom butikkane i River Falls og dressa meg opp litt, kjøpte eg mellom anna bermudashorts og kvite sokkar. Fleire par sokkar. Begge delar vekte ein smule åtgaum i Flekke.  Kortbukse som rakk ned til knea, var heller ikkje vanleg flekkemote på sekstitalet. Men tillaupa til erting beit ikkje på meg. Dei som prøvde å erte, hadde ikkje vore i Junaiten, veit du.
   Mange år seinare var syster Liv Elisabeth på vitjing hos kjærasten sin i California. Då ho trefte han, braut ho ut i lått og peikte på sokkane. "Kva er gale med dei, alle går jo i kvite sokkar her," sa han ein smule fornærma. Og Liv måtte unnskylde seg og fortelje om broren som fekk så mange kommentarar om fottyet sitt.
   Same hausten kjøpte eg meg svart fløyelsjakke og lys bukse med pepitamønster. Slike plagg var heller ikkje komne på moten i våre krinsar. Bror Arne såg granskande på innkjøpet mitt då eg kledde meg opp og synte meg fram. "Men er det ikkje fint, synest du?" spurde eg. "Jau, fint er det. Men torer du gå med det?" svarte han.
   Mamma har fortalt at far hennar, altså den bestefaren min som var nesten ti år i Amerika, pla gå i dei lyse bestkleda sine om sundagane. Kleda han hadde med heim frå Amerika. Då var han så staseleg, tykte mamma. Noko heilt anna enn dei mørke vadmålskleda hine karfolka gjekk med.

AMERIKATUREN 21: LØER I WISCONSIN OG PÅ IGELKJØN

Her har eg stole eit bilete frå nettet med teksten "Wisconsin Barns". Dei løene eg fekk sjå der borte, hadde nok eit meir moderne snitt, men takprofilen var mykje i same stilen. Mange av løene hadde eit avrunda tak som sikkert kvilte på stålbøylar. Somme hadde ein liknande knekk som desse to. Me snakkar då om mansardtak. Det var sjeldsynt å sjå eit vanleg norsk beint saltak.
   Morfaren min, Pitter'n Ilkjen, kom heim frå Amerika etter nær ti år, gifte seg med bestemora og overtok farsgarden. Han hadde hatt ein tur heimom eit par år tidlegare, Kanskje han fridde, kanskje han ordna med overdraging av bruket. Ikkje veit eg. Eg spurde han ein gong om kvifor han ikkje vart verande der borte når han var så godt i gang. Då skulda han på at faren gnålte og maste om at han måtte kome heim og overta.
   I alle fall gjorde han så. Etter nokre år bygde han ny løe. Og korleis såg ho ut (og ser delvis ut slik den dag i dag)? Jau, slik:

Då eg kom tilbake frå USA, påpeikte eg at han måtte ha fått ideen frå Wisconsin då han bygde løa. Men han bles av det. Han laut gjere det slik, for han hadde ikkje sperrebjelkar som var lange og sterke nok viss han skulle strekkje dei beint. 

      Men eg lurer no på om ilkjensløa hadde sett ut som ho gjer, viss bestefar ikkje hadde sett løene i Wisconsin og snusa på teknikken med noko så unorsk som mansardtak.

AMERIKATUREN 20: IMPROVISERT EKSPEDISJON

Bestefar gjekk på amerikabåten den tiande mai 1905, mens kong Oscar den 2. framleis var konge i landet vårt, fire veker før Stortinget avsette han. Morfar Peter Igelkjøn kom til tanta si i Wisconsin, som saman med mannen sin åtte ein farm. Framleis sat ætta på garden, og då eg drog til Amerika i 1964, ville bestefar gjerne at eg skulle vitje familien, til dømes syskenbarnet hans, Arthur Jarstad.

   Trøyste meg for ein dårleg planlagd ekspedisjon eg var med på. Eg burde jo ha teke kontakt før me drog av stad. Nei, det gjorde me ikkje. Oscar køyrde, og kona hans og Marie var med i bilen.

   Oscar Flekke har eg ikkje skrive mykje om, men det burde eg. Han var eldste sonen til den før omtalte Mathias Flekke, pensjonist og ein blid, kvikk og omgjengeleg gubbe. Og så snakka han norsk når det høvde seg. Men eg trur ikkje kona hans forstod så mykje av det språket, så det gjekk nok helst på engelsk. Dei budde i nabobyen Baldwin, ikkje mange mil frå River Falls.

   Adressa til syskenbarnet åt bestefar viste at me laut køyre eit par timar mot aust i Wisconsin, og me så gjorde. Etter litt spørjing og leiting fann me gardstunet, og eg ringde på. Ut kom ein ung mann som såg mistruisk på den jyplingen som stod på trappa. Eg snakka som ein foss og forklarte stoda. Mannen, som viste seg å heite Mike og var sonen i huset, endra fjes frå nokså bryskt til spørjande, så smilande og drog oss inn i stova. Der dreiv mor hans og stulla. Dessverre var ikkje han far i huset, Arthur, heime. Me sat og prata passeleg lenge, tok avskil og køyrde heim att.

   Eg trur ikkje den omtalte Arthur heilt tilgav meg at eg ikkje varsla og avtalte ankomsten. Det er utruleg kva det har å seie for desse amerikanarane å få kontakt med slekta til forfedrane som ein gong emigrerte. Og bestefar tykte sjølvsagt det var toskje at eg ikkje trefte syskenbarnet hans. Men han likte godt at eg hadde vore på tunet.

   Det vart etablert brevveksling, og fleire i familien deira har vore i Noreg og treft slekt. Og syster Liv med fleire har vore hos dei.

AMERIKATUREN 19: EIN UTFLYTT FLEKKING

På Vellene i Flekke kom det til verda elleve born i åra 1908 til 1929. Alle var gutar. Faren i huset jobba på fabrikk i Dale, og så hadde dei småbruket sitt.
   Hausten 1929 drog eldsteguten, Albert, til Amerika. Han hadde litt flaks, for same hausten råka børskrakket i New York landet som ein farang og førte med seg den velkjende og ille berykta depresjonen og verdskrisa i trettiåra. Ikkje lenge etter at Albert var komen til landet, vart det innført strenge restriksjonar på immigrasjonen, og arbeidsløysa steig og steig med skremmande fart.
   På sett og vis vart eg ein utsending frå heimetrakene mine denne sommaren i 1964, og fleire enn familien til Albert nemnde på at eg kunne jo prøve å snuse opp slektningane deira der borte. Det var grenser for kva eg kunne ta på meg av slike ærend, men for Løseth-familien var det annleis. Eg kjende jo godt fleire av brørne til Albert. Dei yngste kunne ikkje hugse eldstebroren; Anton var nett fødd då han forlét heimen for godt. Og både mamma og papen kjende fyren i gamle dagar.
   Ein dag mens eg var der borte, tok eg telefonen og ringde eit nummer i Minneapolis. Jau, det var Albert Loseth, no utan tødlar i etternamnet. Eg fekk presentert meg og bore fram ærendet mitt. Om det var mogeleg å treffe han? Jau, eg måtte berre kome innom sundag, då var han heime og ikkje på jobb. Eg prøvde å slå over til norsk flekkemål i samtalen vår, men då oppfatta han ikkje kva eg sa. Så då eg la på røyret og skulle fortelje Dave kva som hadde kome ut av praten, var eg ein smule språkforvirra og snakka like godt norsk til han òg. Han såg på meg med eit lurt flir og sa ingen ting før eg skjønte kva mål eg dreiv og prata med.
   Jau, eg innfann meg i heimen til Albert og frua i Minneapolis og hadde ei triveleg stund. Han var godt nøgd med livet og gav ikkje uttrykk for noka form for heimlengt. Om han hadde hatt problem med å få arbeid i krisetida på trettitalet? Å nei, han fekk alltid arbeid, han. Løsethkarane heime var forresten store kraftkarar og flittige arbeidsfolk. Og Albert ruva svært godt, han òg. Det var nok mange arbeidgjevarar som hadde bruk for han. "Jau, det var mange som gjekk arbeidslause i trettiåra. Men så vart Roosevelt president, og då vart det jobb til alle," meinte han.
   Tanta til Albert, ho Gudrun, budde i lag med mannen sin eit stykke utanfor byen. Henne hadde eg sett før, ein gong ho vitja gamle trakter. No tok Albert og kona hans meg med på ein biltur opp til henne. Mens Albert var ein sindig kar, var tante Gudrun impulsiv og full av liv og lått. Då ho fekk høyre kven eg var, og kva folk eg var av, vart ho hylande begeistra og tok ein runddans med meg på tunet. No fekk eg snakke litt norsk, for mens Albert og kona hans heldt seg til engelsken, preika Gudrun og mannen norsk seg imellom. Han var visstnok frå Bergen, om eg hugsar rett.
   No leid det mot kvelden, og fru og herr Loseth køyrde meg heim til River Falls før dei vende tilbake til Minneapolis.
   Albert kom aldri heim att til gamlelandet. Han døydde få år etter dette. Men kona hans og dottera vitja skyldfolket i Flekke seinare.

AMERIKATUREN 18: JIMMEN

Eg kan ikkje fullføre denne krøniken om amerikaturen 1964 utan å nemne Jimmen. James Rupert var barndomsven til Dave og budde i nabolaget. Men det var sagt at han dreiv ikkje berre og leikte med Dave, han var likså gjerne saman med mamma hans, Thora, for å lære norsk.

   Jim var òg av delvis norsk avstamning, slik folk flest der borte var, meir eller mindre. Og interessa hans for dette lange, kalde landet var umetteleg. Det var såleis ikkje underleg at han vart begeistra då det dukka opp ein vaskeekte nordmann i omgangskrinsen. Utanom familien vart det Jimmen eg fekk best kontakt med. Mellom anna tok han meg med på telttur ut i Sør-Dakota nokre dagar. Eg kjem til det òg i denne mimrerunden. Biletet er frå den turen.

   Jim var ein svært impulsiv, pratsam og godmodig kar. At han var tolv-tretten år eldre enn meg, var lite til hinder for eit flott venskap, tykte eg.

   Jim  hadde gjort språkinteressene sine til yrke og underviste i tysk, fransk og spansk. Eg var jamvel med han i språklab ein dag han hadde sommarkurs i tysk for nokre studentar. Det var første gongen eg opplevde eit språklaboratorium. Seinare underviste han meir og meir i norsk. Alt i alt var han ti gonger i Noreg.

   Tre gonger på syttitalet besøkte han oss på Husnes, ein gong åleine, ein gong med frue og tre born, og siste gongen i lag med dottera Anne. Første gongen var i 1973, rett etter at me hadde flytta til Husnes. Om dagane jobba eg på Sør-Al, men Jim og Anne (altså fru Kyrkjebø, ikkje Anne Rupert) gjekk heime i Furuvegen og snakka om laust og fast. Jim noterte stadig nye ord i notisboka si: Kva det heitte på norsk, korleis det vart sagt på strilemålet til Anne, og kva det tydde på engelsk.

   Amerikaturen min hadde ikkje vorte den same utan Jimmen. Mine omtalar av fyren gjorde sitt til at syster Liv besøkte han på ein av sine mange amerikaturar.
   James Rupert døydde for fem år sidan. Dei hadde ein grei nekrolog i ei lokalavis i River Falls.

AMERIKATUREN 17: ALKOHOLPOLITIKK

Eg var med Dave på omvising på eit stort bryggjeri i Minneapolis, viss det ikkje var i St. Paul, då. Der var det osande kjempekar med ølsats, uendelege rekkjer med ståltankar og eit hurlumhei av klirrande flasker som gjekk på band og fekk sitt påfyll. Etter omvisinga vart me inviterte ned i smakerommet. Men eg fekk ikkje smake ølet. Eg fekk eit krus brus istaden. Eg var altfor ung. Nitten år var ikkje nok for å få kjøpt eller servert øl i staten Minnesota. Aldersgrensa var tjue eller kanskje tjueein.
   Denne norskaste av alle statar i USA hadde òg den strengste alkohollovgjevinga, slik eg oppfatta det. Ikkje usannsynleg at dei har arva litt av den svensk-norske skrekken for rusande drikk. Om sundagane var det strenge reglar for alkoholservering i staten, skal tru om det var fullt skjenkjeforbod. Då gjekk det ein straum av tyrste minnesotingar over grensa til Wisconsin, som hadde litt meir liberale reglar, vart det fortalt.
   No skal me ikkje berre flire av fenomenet. Midt på attenhundretalet var det så godt som ingen restriksjonar på produksjon og omsetnad av øl og brennevin i Noreg. Etter kvart som den økonomiske liberalismen slo gjennom på alle område i samfunnet, følgde rusdrykken med på lasset. Konsekvensane vart fatale. Misbruket vart så omfattande at det var knapt å fatte. Forbruket omrekna til rein alkohol per innbyggjar var minst dobbelt så stort som i dag.
   Så kom reaksjonane, og måtehald, fråhald og restriksjonar vart ei vinnarsak, jamvel for politikarane. Truleg var utvandrarane frå Noreg og Sverige påverka av dette.
   I Evensonfamilien vart det likevel stundom opna ein ølboks, også for nittenåringen frå Noreg. Men ikkje mange!

AMERIKATUREN 16: "YOU'RE FROM WAY DOWN SOUTH"

Ja, kva dreiv eg på med dei seks vekene i Junaiten? Truleg gjekk no dagane utan dei store eventyra. Og bra var det. Kanskje det var det aller viktigaste med turen: Få vere ein nesten naturleg familiemedlem i ein nesten vanleg heim i ein vanleg småby i Midt-Vesten.
   Berre førti mil unna låg Minneapolis-St. Paul, "Twin Cities", som til saman var ein millionby. Du må vere lokalkjend for å skjøne kva tid du forlèt den eine av dei og kjem inn i den andre. Familien tok meg med på fleire besøk inn dit. Ein gong var me der og såg ein baseballkamp, utan at eg forstod så mykje av det.
   Så ein dag foreslo Dave at eg kunne ta ein tur til Minneapolis på eiga hand om eg ville. Eg kunne ta bussen inn om føremiddagen og heim att seinare på dagen. Det var ein god idé for oss begge: Eg fekk eit lite prosjekt å løyse, og han slapp å tenkje på kva me skulle finne på. Forresten var han sikkert på vaskeriet og stod i med sitt.
   Eg tok bussen, og susa av garde på dei breie vegane der det stod oppstilt det eine reklameskiltet meir prangande enn det andre langs sidene. På ein stopp kom det ein raudmosen kar og sette seg attmed meg i setet. Det lukta øl av han, elles var han både blid og hyggjeleg. Og pratsam. Han høyrde snart på engelsken min at eg ikkje var nett derifrå, så han prøvde denne: "Du er frå "way down south", det kan eg høyre når du snakkar!" Nei, eg er ikkje frå way down south, eg er frå way up north, frå Norway, sa eg. "No bløffar du, du er frå way down south, you speak too much English til å vere frå Noreg," meinte han. Så eg vart jo smigra, og eg veit ikkje om eg greidde å overtyde han.
   Kva eg gjorde i Minneapolis på eiga hand? Tja, eg rusla jo gatelangs, var innom eit bibliotek og såg på bøker, slappa av i ein park og tok bilete av Ole Bull, som stod der og spelte nett slik han gjer på Ole Bulls plass i Bergen. Og fann bussen som førte meg trygt tilbake over grensa til Wisconsin og heim att til River Falls

Ole Bull spelar fele i Minneapolis

AMERIKATUREN 15: SJØLIV

Tja... , sjøliv og sjøliv. Eg var ein god del både i og på vatnet over there. Men det var ferskvatn. Nord-Amerika har ein stor del av ferskvatnet på jorda. Eg tenkjer på Dei store sjøane og ein del mindre sjøar, og så elvekomplekset Mississippi med alle sine sidearmar. Der er det mykje vatn, kan du tru.
  Me var og bada i St. Croix-elva både tidt og ofte, og det hende seg at me var i sjølvaste Ol' Man River også. Det var ingen grunn til å klage over badetemperaturen, han var nesten like bra som i Flekkefjorden på varme sommarkveldar.
   Dave hadde ein god ven som heitte Robert - populært kalla Bob. Dei to karane hadde snikra ein flåte som kvilte på nokre oljefat. Kring kantane hadde dei sytt for eit solid gjerde slik at ingen skulle trø utfor, fare med elvestraumane og hamne i Mexicogolfen. "The pontoon" hadde ein solid påhengs i ene enden, og slik kunne ein reke både opp og ned elva, eller på tvers. Tom hadde med Shirley og dottera Anniken (som Dave var gudfar til), og Dave hadde med meg. Så der  sat me i gode fluktstolar, med litt forfriskningar i kjølebagen og lét elvebrisen svale oss i den steikjande sommarsola.
   I gamlelandet hadde sommaren vore sur og fuktig, og betre vart han visstnok ikkje av at eg drog mot vest. Eg hadde såleis dårleg med brunfarge å byggje på då eg kledde av meg ved St. Croix River. Resultatet vart ein raudsvidd og flassande lekam. No gjekk dette fort over, og brunfargen tok overhand.

AMERIKATUREN 14: TIL BORDS

Eg la visst på meg dei vekene eg var i Statane. Maten var god, og eg hadde nokså rolege dagar. Eg stifta kjennskap til nye retter, somme hadde eg høyrt om, andre var heilt ukjende. Til dømes fekk eg servert noko dei kalla pizza, ein rett av italiensk opphav, men som den siste tida var vorten så populær i Amerika. Det var ikkje så aller verst, men ikkje det beste eg fekk. Tykte eg då. Noko som eg sette stor pris på i varmen, var vassmelon. Melonar hadde eg høyrt om, men knapt sett før eg kom til Amerika.
   Eg visste ein del om amerikansk historie og samfunnsliv før eg kom, takka vere eit krevjande engelskpensum på gymnaset og ein del halvgod amerikansk litteratur som eg hadde fortært opp gjennom barne- og ungdomsåra. Men korleis ein skulle te seg ved eit amerikansk måltid, visste eg lite om. Kva skulle ein gjere med den og den retten? Kva skal ein begynne med, kor mykje skal du ta oppå tallerken, og kva passar i hop med kva? Det er eit særs stort problem når du er gjest og lyt forsyne deg først. "Ja, det går fint å ha det på der òg," sa Thora venleg då eg hadde salatdressing på kjøtstykket. Og gjorde meg diskret merksam på kva som var den mest vanlege bruken.
   Så kunne eg forresten lære meg av med den innterpa norske skikken med å ha gaffelen i venstre handa og kniven i den høgre når ein skulle ete fint. Dei gjorde det enkelt og praktisk, dei trakterte gaffelen med høgre handa når maten var passeleg sundknurva. Flott!
   Eit problem for både dei og meg var kva eg skulle seie når eg gjekk frå bordet. Takk for maten eksisterer ikkje på engelsk. Tjaaaa, eg kunne jo seie "Thank you for the meal..." Eller noko slikt. Dei visste ikkje heilt kva dei skulle foreslå. Seinare lærte Dave meg eit amerikansk triks. Etter bordsetet fiksar du ein diskret passiar på tomannshand med vertinna og skryter av maten.
   Engelskmenn og amerikanarar kan ikkje ha slite like mykje som me nordmenn med å skaffe seg det daglege brød.  Dei takkar ikkje for maten, og dei har ikkje eingong eit ord for å vere mett. Eldste bror til Thora, Oscar, var den i syskenflokken som kunne mest norsk, og han heiv seg mang ein gong frampå med heilt greie utsegner på det språket. Men det hende seg at han bomma litt. Til dømes avslutta han eit måltid med å klappe seg på magen og utbasunerte: "Å, jeg er så full!"
   Det minner meg om ein kamerat av meg som i eit bordsete med engelsktalande vertskap avslo påfyll med "No, thanks, I am fed up!"

AMERIKATUREN 13: VASKERIARBEIDAREN

Bestefaren min var ti år ”over there”, og lengta nok litt tilbake stundom. Ein periode arbeidde han i byggjebransjen i Chicago. Han tykte det var stas at dottersonen drog til Amerika, ”men han sku ha teikje seg arbei,” ikkje berre reist på tur, meinte han.

   No hadde det seg slik at eg tok meg arbeid. Heilt ulovleg, sjølvsagt, eg hadde jo ikkje arbeidsløyve, berre turistvisum. Men vertsfolket mitt dreiv vaskeri, og dei kunne ikkje berre stengje det fordi dei fekk vitjing frå Noreg. Både far Cliff, mor Thora og junior David var der og sytte for drifta. No tok dei seg nok litt fri når det høvde, men faktisk var pågangen med skite ty så stort at dei ein periode mens eg var der, laut utvide med eit ekstra ettermiddagsskift. Og så tok dei inn ein ulovleg lausarbeidar frå Flekke. Eg var med dei enkelte dagar og jobba. Mitt arbeid var å vinde opp handklerullar, slike du sikkert har tørka nevane dine i på ymse offentlege toalett. Du kan ikkje hive ein slik rull inn i vaskemaskinen sånn utan vidare. Han må vindast ut og lagast til ei slags hespe. Dei hadde ein liten maskin som gjorde mesteparten av jobben, men eg måtte hjelpe til. Betalinga var ein dollar i timen. Altså sju kroner og femten øre. Til samanlikning kan eg nemne at Mathias Flekke i den første jobben sin i Amerika fekk ein og ein halv dollar for dagen, noko som i 1890 svarte til kroner 5,50. Då arbeidde han på ei linmølle. Ein ung kollega på vaskeriet kommenterte jobben min: ”Reidar har sikkert høyrt at amerikanarane har plenty of everything. Men når han kjem heim, fortel han vel at det einaste dei hadde plenty av, var handklerullar.”

   Temperaturen ute låg på over tretti grader i skuggen dei fleste dagane eg var der, ein gong opp i 37. Inne i vaskeriet var det mykje varmare. Men eg var van med å arbeide under svært varme tilhøve; du skulle ha vore med og stappa turrhøy inn under bølgjeblekktaket i gamleløa vår i Flekke på heite sommardagar.

   I vaskeriet fekk eg treffe det arbeidande amerikanske folk. Somme snakka jamvel litt norsk, ein arv dei var stolte av: ”Det er godt og varmt her!”

   Mens eg var i River Falls, tok familien Evenson rett og slett og selde vaskeriet sitt til eit konsern! Tru kva som har skjedd med det sidan?

AMERIKATUREN 12: FAMILIEN I 710 OAK KNOLL AVENUE

No er det på tide å presentere dei eg budde hos i seks veker i USA i 1964. Først viser eg fram min gode firmenning, velgjerar og ven David Allan Evenson. Den gongen var han ugift, 29 år og ein litt utypisk amerikanar. Han hadde jo reist ein god del kringom i verda og sett meir enn jordiske flest.  Dave tenkte før han snakka, men det vil ikkje seie det same som at han var fåmælt. Han var ein velståande forretningsmann, men drøymde om å forlate vaskeribransjen og begynne som t.d. historielærar eller noko slikt (kva no noko slikt skulle vere). Han var nokså mørk å sjå til, så i så måte minte han litt om firmenningen frå Sunnfjord. Men eg vart aldri teken for å vere av afrikansk herkomst og beden om å setje meg ein annan stad i bussen. Det hadde visst Dave opplevd.
   Eg hadde med som gåve til han ei jakke som mamma hadde spøta. Den hadde han på seg då han kom uventa til Flekke to-tre år seinare, så mamma slapp lure på kven som stod på trappa.
   Midt på sekstitalet gifte han seg med Carmen, og dei fekk sonen Eric.

   Papen hans heitte Clifford (Cliff) og var minst like godsleg som han ser ut på biletet. Han òg hadde visstnok norske anar, men han visste ikkje noko særleg om dei, trur eg. Han var seksti år då eg var der. Ein ekte amerikanar, blid, jovial og litt konservativ.

   Mamma i huset heitte Thora og var eit par år eldre enn kallen sin. Ho var altså den eldste av døtrene til den før omtalte Mathias Flekke, og ho kunne aldri så lite norsk (kanskje meir enn  ho fekk demonstrere). Ei blid, roleg og omsorgsfull dame! Eg vil tru at Dave likna mest på mor si.

   Og så må de få sjå Marie, den ugifte lærartanta til Dave. Ho var eit par år yngre enn storesyster Thora. Marie verka alvorleg og tenksam, og ho hadde eit visst lærarinnepreg, tykte eg. Det var på ingen måte til plage! Marie budde i Boise, Idaho, men heile denne sommaren mens eg var "over there", heldt ho til hos syster Thora med familie.(Til ære for meg, kanskje?) To gonger etter at eg var der borte, vitja Marie Noreg og Flekke. Onkelen hennar (Karl Flekke, "Nesa-Karl'n") levde første gongen, andre gongen kom ho same dagen som Karl skulle gravleggjast. Ho budde hos onkelen og kona hans, Marta. Dei budde på Neset ved bryggja i Flekke. Marie greidde så nokolunde å bruke den norsken som sat att frå barndommen til å kommunisere med dei.

Cliff i godstolen

Thora

                Marie                                 

AMERIKATUREN 11: RIVER FALLS OG 710 OAK KNOLL AVENUE

Eg var komen til ein liten by i Midtvesten som heitte River Falls. Eg undrast litt over namnet, for eg kan ikkje hugse at eg såg nokon foss å skryte av der i byen. Men det rann ei fredeleg elv der, og ho hadde eit koseleg indianarnamn, Kinnickinnic River med utløp i den noko større St. Croix River, som igjen flaut ut i Mississippi.

   Eg hugsar ikkje kor mange menneske som budd der, eg trur det var godt under ti tusen. I Wikipedia står det at dei fann om lag 15 0000 i den siste folketeljinga i 2010. Der gjekk ei typisk amerikansk Main Street tvers gjennom byen med ei husrekkje på kvar side, elles trur eg busetnad og byggverk var bra spreidd og ikkje særleg ruvande. Men byen hadde ei avdeling av Wisconsin State University, så heilt ubetydeleg var han ikkje. 

   Eg talde noko slikt som ti-tolv gudshus i byen. Eg tok ein gong eit bilete av ei lutheransk kyrkje nokså nær huset til Evenson-familien. Eg trudde det var deira kyrkje, sidan ho var lutheransk. Men det var ho ikkje. «Dei trur ikkje på nøyaktig det same som me,» opplyste Thora. Men eg fekk sjå kyrkja deira òg. Ho var ikkje så svært kyrkjeaktig, men meir praktisk utforma, tykte eg og lét vere å fotografere henne.
   I 710 Oak Knoll Avenue låg huset til Evenson-folket. Slik såg det ut frå hagesida turkesommaren 1964, med ein brunsvidd plen, men med ein frodig raun full av fagre, raude bær:

   Internett er ei mirakuløs oppfinning. Eg kan søkje på bynamnet og finne ein haug med opplysningar som eg ikkje kunne finne då eg drog heimanfrå i 1964. Ja, eg kan søkje på gatenamnet og finne eit hus som liknar litt på huset "vårt", men det er definitivt ikkje nett det same, anten ombygd og påbygd eller eit heilt anna hus.
   Du trong ikkje leite lenge for å finne spor av skandinavar; både her og der dukka det opp namn av nordisk opphav, på butikkar og ymse skilt. Men spesielt påfallande var det når me køyrde omkring på landsbygda, å sjå skilt eller namn på postkassar som fortalde kven som budde på den og den garden. Då var det Hanson, Anderson, Haugen, Bakke, Vik, Rud og Peterson i hopetal. Ekstra snodig var det då å sjå eit italiensk namn dukke opp og skape uorden i systemet.

   Meir enn tjuefem år seinare hadde eg ein elev som hadde vore utvekslingselev eit år i USA. Og kvar? River Falls! Då ho var ferdig hos oss, drog ho på ein sommartur tilbake og sende meg eit kort frå byen. Det ligg i amerikaalbumet mitt.

AMERIKATUREN 10: CHEVROLET IMPALA

Då eg vakna til live utpå dagen etter ei skikkeleg sovenatt, fann eg vegen opp i stova til dei to systrene Thora og Marie. Thora var frua i huset, to-tre og seksti år, trur eg. Den ugifte systera Marie, lærar i mellom anna latin, var eit par-tre år yngre. Dei stappa i meg mat og tok i det heile pent imot meg. Så kom pappa Cliff (Clifford) og sonen Dave heim frå jobb. Familien dreiv eit vaskeri i byen. Dessutan eigde Dave eit vaskeri i ein naboby, Red Wing. Cliff var seksti år, lubben og godsleg, og med eit lite hjarteproblem. Men godhjarta var han. Sonen Dave var ti år eldre enn eg. 

   Kva skulle Dave finne på for å kombinere underhaldning, bli-kjent-prat og sight-seeing? Jau, han bad meg med på biltur. Ikkje med seg sjølv bak rattet; eg skulle få lærekøyre bilen hans! Det var ein Chevrolet Impala med automatgir. Lat meg straks få skyte inn at det gjekk 49 år før eg sjølv vart medeigar i ein bil med automatgir. Det hende for halvtanna år sidan då me kjøpte vår Subaru Forester.

   Så fekk me prate om laust og fast, og eg fekk sjå litt av landskapet i Wisconsin. Eg lærte ikkje så lite om bilkøyring, trafikkreglar og skilting. Når du kom til eit STOP-skilt, skulle du stoppe og sjå deg om, og ikkje køyre vidare før du var sikker på å ha fri bane. For nokre få år sidan fekk me eit slikt Stop-skilt på Husnes, men det er ikkje alle som skjønar at stopp betyr stopp.

  Eg sat mykje og svært mange mil i bilen til Dave dei neste vekene, men som regel sat eg i høgre setet med armen oppe i det opne vindauget. Det førte med seg at eg vart mykje brunare på høgre armen enn på venstre. 

   Eg oppdaga fort at USA var eit billand, at bilen var viktig for land og folk, og at dei gjerne sette seg i bilen når dei skulle eit lite ærend. Eg sa mange gonger "nei takk" når eg ville gå ein snartur ned til by'n (nokre hundre meter frå huset), og dei  tilbaud meg bilskyss.

   Men det var kjekt å få køyre Chevrolet Impala med Dave som sjåførlærar.

AMERIKATUREN 9: DÅ MATHIAS FLEKKE DROG OVER THERE

Så var eg komen fram etter om lag tre døgn, lite og inkje søvn, venting og forseinkingar,  men  ingen dramatikk å snakke om. Men korleis var turen til Mathias Flekke syttifire år tidlegare? Det fortel han om i eit brev til ein grannegut heime i Flekke:

  

Det brevet du faar blir nok ikke saa langt, og tørt og kjedelig kan ogsaa hende det blir. Det er rart du naar man skal så  langt bort fra hjemmet. Langt fra kjente og kjære er man fjernet. Mindet om hjemstedet, hvor hver busk og hver sten bærer minde om barndomsdagene (…).

   Reisen her til gikk godt. Lørdagskvelden den 26de juli reiste vi fra Bergen. Billetten kostede fra Bergen og her til kr 174,00. Over Nordsøen fulgte vi med dampskibet ”Mercur”. Det huskede adskilligt på sig, saa størstedelen af mit reisefølge var ondt søsyge. Jeg var hele tiden frisk og følte ikke noget til søsygen. Vi kom til Newcastle i England 28de. Det er ikke sædvanligt at man kommer til denne by, saa vi havde et stort besvær med at finde agenten. Over England til byen Liverpool kjørte vi med banen på 5 timer. Det var en frygtelig kjøring. I Liverpool var vi 1 1/2 dag. Alle engelske storbyer er lige hverandre. Husene er næsten sorte av stenkulsrøg. Jeg finder det ikke saa underlig om engelskmændene gjerne reiser til udlandet en tid af aaret. Vi forlod England 30te juli med dampskibet ”Germanic”, som tilhører ”Hvide stjerneline”. Noksaa bra skib og taalelig behandling. Kosten skulde være noksaa bra, men jeg kunde ikke rigtig like den. Det kommer vel med paa slige reiser om man er forsynet med lidt niste selv, især rugkavringer og spekekjød er godt. Over Atlanterhavet havde vi pent veir, langt penere end over Nordsøen. Der var 800 mennesker om bord foruden mandskabet, som skulde udgjøre 156 mand. Skibet er ikke af de største. Der er mange skibe der er mere end dobbelt saa store. Omtrent 9 døgn var vi i havet og 3 døgn tog det med jernbanen fra New York og op her til St. James. (Det udtales St. Jems.)

Eg trur det er snakk om St. James som ligg sør i Minnesota. Det slår meg at han ikkje skriv det slag om sjølve møtet med USA då han kom til lands i New York. Det har kanskje gått så raskt og knirkefritt at han ikkje kjem på  å nemne det. Sidan han nemner agenten i Newcastle og at han snakkar om ein billett frå Bergen til St. James, skjønar me at heile ferda er nøye tilrettelagd.  Verdsveven er så visleg innretta i dag at me finn både bilete og andre opplysningar om gamle skip. Her er "Mercur"!  Og kva med "Germanic"-skuta. Jamvel turen til Mathias er nemnd: Frå Liverpool 30.7.1890 til New York 8.8! Berre klikk her!
   Og han slapp å dra innom Island. Men seksten reisedagar pluss turen frå Flekke til by'n vart nok drygare enn mine tre

AMERIKATUREN 8: ENDELEG I HUS

Så stod eg i ankomsthallen i det internasjonale terminalbygget på Kennedy-flyplassen i eit mylder av framande og kjende meg heimlaus, frendelaus og lite kjend og lika på leiken ille. Eg skulle jo vidare, eg skulle finne flya til North Western Airlines, og dei gjekk visstnok frå ein annan stad på den digre flyplassen som no låg meir og meir innhylla i kveldsmørkret, trass i alle lysa. Men så såg eg ei dame frå det islandske flyet vårt, og eg visste at ho skulle same vegen og var kjend i dette landet. Ein føremon med all ventinga på Island var at mange av oss vart litegrann kjende med kvarandre. Og ho der var norsk, gift med ein amerikanar og skulle heim etter ein ferietur i gamlelandet. Så då hekta eg meg på henne, så å seie.

   Me gjekk på ein buss som flytte oss nokre hundre meter til ein annan inngang, og etter litt meir venting sat eg på eit nytt fly, eit jetfly denne gongen.

   No kjende eg meg bra ovanpå og småsov mykje av vegen vidare. Me var nedom Detroit og Milwaukee før me landa i Minneapolis. No var det midt på natta og nesten folketomt i hallane på flyplassen. Då eg kom inn dit, runga det over høgtalarnettet at ein person med eit namn som kunne vere mitt eige, skulle melde seg i ein informasjonsskranke.  Eg har eit etternamn som byr på uttaleproblem for utlendingar, ikkje minst for engelsktalande.

   Jau, dei hadde eit telefonnummer til meg som eg skulle ringje, så skulle eg verte henta. Nummeret var sjølvsagt fullt av både tal og bokstaver, slik amerikanske nummer kunne vere, og det same var talskiva i telefonboksen. "Kan du hjelpe meg?" spurde eg ein kar i nærleken, og han sa eg skulle ringje O for Operator. Eg så gjorde. Eg bad om å få ringje med noteringsoverføring (altså at  dei eg ringde til, skulle betale for samtalen), og leksa opp telefonnummeret. Då ville telefonsentralbordet vite kva eg heitte, og ikkje berre det: Eg måtte stave namnet mitt. No dreiv me lite med staving på engelsk der heime på Firda gymnas, utan at eg dermed vil klandre engelskopplæringa vår. Eg heiv meg uti det, og litt stamming og fomling etter dei rette lydane vart det nok. Men då eg var halvveges ute i etternamnet, sa det i den andre enden: "Ou kei, dæts enoff!" Og snart stod eg og snakka med firmenningen min, David Allan Evenson.

   Han hadde om lag førti engelske mil å køyre for å plukke meg opp. Han og fleire frå familien hadde sete i timevis og venta på meg dagen før, stakkars folk, men så hadde dei funne ut at dei kunne vente heime og heller gjere det på denne måten.

   Det vart ikkje så mykje prat på den korte vegen til River Falls denne natta. Me kom fram til ein småby og eit fint hus med ein stor hage med ein stor plen. Dave viste meg vegen ned i kjellaren, det beste og svalaste rommet no i den intense sommarvarmen. Etter tre døgn utan å vere ute or kleda, kunne eg endeleg stupe opp i ei herleg seng og sove.

AMERIKATUREN 7: GJENNOM PORTEN

Utpå morgonkvisten fann islendingane det for godt å få oss om bord i flyet og starte opp. Eg kan ikkje hugse at dei kom med nokon forklaringar på det lange avbrotet. Kanskje pilotane  hamna på fylla i heimbyen? Eg trur det må ha vore ei laurdagsnatt. Kanskje bensinbutikken var stengd den natta, så dei ikkje fekk bunkre for ferda over Atlanteren? Eller hadde dei mista ein propell? Eller noko heilt anna?  Skal tru om me sat oskefast? Det var då berre nokre månader sidan landet fekk ei ny øy med ein eldsprutande vulkan i midten: Surtsey ved  Vestmannaeyjar.
   Me letta, men no var det berre nokre minuttars sveving før me landa på Keflavik. Så sat me og venta der eit par timar. Omsider tok flyet av, og me fauk mot vest utover Atlanteren.
   Eg burde ha hugsa meir frå flyferda enn eg gjer. Det var jo mange timar å sitje der. Kanskje eg sov litegrann? Det hadde eg knapt fått gjort den natta eg sat på toget på veg til Oslo. Og slett ikkje den natta i Reykjavik.
   Etter nokre timar såg me land, vide vidder med skog og øydemark. Me var i Nord-Canada. Der var me nede ein tur, men etter ein god halvtime drog me vidare mot sørvest.
   Utpå kvelden, eg trur det var i åttetida, landa me på Kennedy Airport ved New York. Ute var det begynt å mørkne, noko som eg ikkje var van med i juli månad heime i Flekke, der sola framleis skein på denne tida av døgnet. Nei, det gjorde ho sikkert ikkje denne julikvelden, for sommaren 1964 var ein av dei våtaste og suraste i manns minne der heime. Men det var varmt i lufta, formeleg lummert var det.
   Så var det eit hurlumhei av folk, passkontroll og toll. Tollmannen fatta interesse for kofferten min, forlangte å få han opna, tukla litt med underbuksene mine som låg der og sleppte meg gjennom porten og inn i God's own Country.

AMERIKATUREN 6: INGÓLFR ARNARSON

Flyet eg sat i, var eit propellfly som etter planen skulle ta meg til New York på sytten timar med ei mellomlanding i Reykjavik og ei i Nord-Canada. Det tilhøyrde eit islandsk flyselskap, ikkje det velkjende Loftleiðir, men eit selskap som heitte Icelandair. At det var eit stort passasjerfly med propellar, var ingen sensasjon i 1964.

   Utpå kvelden landa me rett ved Reykjavik, ikkje på Keflavik, men endå nærare byen. Me vart skyssa inn til eit venterom og fekk beskjed om å vente ein halv time. Då halvtimen var gått, fekk me høyre at det ville ta endå ein halvtime. Så begynte dei å ta i så det monna: To timar til. Me som skulle byte fly i New York, kunne berre gløyme tidsskjemaet. Og utpå natta kom det ny melding: Endå fire timars forseinking! Inga forklaring.

   Me fekk oss ein kopp kaffi og ei suppe som me diskuterte namnet på og innhaldet i. Og me fekk sendt telegram til folk som burde få vite at me sat der og venta. Så Dave og familien fekk eit hint om årsaka til at eg ikkje dukka opp i Minneapolis då eg skulle.

   Eg nytta høvet til å sjå meg om i Reykjavik by i dei seine nattetimane. Det var lite folk å sjå, men eg høyrde nokre ungdommar som skråla borte i ei gate. Artig å lese gatenamna på eit språk som både likna og ikkje likna på alderdommeleg nynorsk.

   Så fekk eg helse på ein kjenning heimanfrå, eller nesten heimanfrå: Ingólfr Arnarson. Han stod på sin sokkel i framstamnen på skipet sitt og skoda, nett som på statuen i grannebygda Rivedal. Den gongen høyrde jo Rivedal til Fjaler kommune, så eg kan vel seie at me var sambygdingar. Han var den første landnåmsmannen på Island og kom ifølgje islandske soger i året 874. Rivedølene meiner han kom frå Rivedal. I sogene står det at han kom frå Dalsfjorden i Fjaler, men ikkje meir nøyaktig lokalisert.

   I studietida mi i Bergen var eg på ei gjesteførelesing der ein islandsk professor snakka om stadnamn i heimlandet sitt. Hovudpoenget hans var at mange av namnetydingane i islendingesogene er svært tvilsame, og at det ofte er naturformasjonar og ikkje namnet på landnåmsmenn som har gitt opphav til ei rekkje islandske stadnamn. Ja, han meinte at det ofte var omvendt: Stadamnet gav grunnlag for reint oppdikta namnesegner om påståtte landnåmsmenn og ymse hendingar. Og han gjekk så langt at han ymta varsamt om at sjølvaste Ingolv kunne vere ein oppdikta figur. 

   Dette nemnde eg med papen ein gong. Han var stille nokre sekund, men svarte: "Ta no ikkje han Ingolv frå oss!"

   Så det gjer eg ikkje. Me slår fast at han har levd, at han innleidde det islandske landnåmet, at han var frå Fjaler, og at han står støypt i bronse både i Reykjavik og i Rivedal!

   

AMERIKATUREN 5: FØRSTE ETAPPE

Så stod eg der med ein koffert i Flekke vegeskift og venta på bussen. Nitten år og lite reisevan, hadde aldri vore i fly og knapt nok på eit tog, og aldri lenger vekk enn Bergen og ymse stader i eige fylke. Men bevares, morfar Peter reiste til Amerika som tjueåring, og det utan engelskkunnskapar. Mange drog i mykje yngre alder både til sjøs og til den andre sida av havet.

   På flybilletten som eg bar i innerlomma, stod det at eg skulle dra frå Fornebu. Turen dit gjekk heilt etter programmet, buss til Vadheim, sognebåten inn fjorden til midtfjords, som det heitte, der me gjekk over i den korresponderande båten som frakta oss inn til Flåm, Flåmsbana til Myrdal, nattoget frå Bergen til Oslo, og til sist flybuss til Fornebu.

   Ein kar i gardeuniform gjekk på bussen i Bygstad. Han òg heitte Reidar, og me gjorde oss kjende med kvarandre og heldt lag. Han skulle jo til hovudstaden og tene Kongen.

   På nattoget kom eg i prat med ein amerikanar frå New York, som dreiv og vandra i den norske fjellheimen. Eg ymta frampå om at det måtte vere stussleg for ein mann frå verdsbyen å feriere i landet vårt, men han bles og meinte at New York ikkje hadde anna enn honky-tonk å by på. Norsk natur var mykje meir gjevande. Likevel heldt eg fram med ferda mi mot heimlandet hans.

   Så kom eg altså for første gong i mitt liv til hovudstaden, det var tidleg morgon, og heile dagen kunne brukast til å utforske byen. No hugsar eg ikkje anna frå den dagen enn at eg gjekk i ein bank og kjøpte dollars. Det var i den tida då me måtte ut med om lag kroner 7,15 for ein dollar. Og så fann eg bussen som skyssa meg til Fornebu. Flyet skulle gå utpå kvelden, og eg passa på å vere der i god tid.

   Det kom vel med, for eg fann ikkje utgangen min så heilt med det same. Ikkje før eg fann ut at eg først måtte gjennom passkontrollen før eg kom inn i avdelinga for utanlandsavgangar. Vel, eg hadde svært god tid, flyet var minst ein time forseinka. Og då me endeleg letta, var det ikkje lenge før det skulle ned i Stavanger, viste det seg. Stavanger! Hadde eg visst det før, kunne eg ha spart meg for ein del reisetid og utsett mitt første møte med hovudstaden til ein annan gong.

AMERIKATUREN 4: FØREBUINGAR TIL FERDA

Å reise til USA var ingen spøk. Ein kunne ikkje berre gå ned i vegeskiftet i Flekke og vente på bussen den dagen ein fekk lyst å dra. Eller gå ut på bryggja og hoppe på den første  og beste dalsfjordbåten som la til kai. Først måte eg ha pass. Då måtte eg leggje fram dåpsattest, og det viste seg å by på problem. Dåpsattest hadde eg hatt ein gong. Men kvar var han no? Eg var gymnasiast på Sandane og var avskoren frå å leite. Dei heime endevende hus og heim, men fann han ikkje. Til slutt tok dei  kontakt med presten og bad han pent om å skrive ut ny. No var ikkje denne karen av dei raskaste til å hente fram kyrkjeboka og fylle ut ein ny attest. Det varte og rakk, og i mellomtida fann mamma den gamle dåpsattesten min. Utpå sommaren kom ein gammal, pensjonert prest inn som vikar mens vår eigen prelat hadde sommarferie. Den aldrande gubben treiv tak i ein del forefallande saker og sende meg ein ny dåpsattest, utfylt med skjelvande gammalmannsskrift.

   Så laut eg ha visum. Å kome inn i det forjetta land var ikkje så enkelt då heller. Eg måtte svare på ei rekkje rare spørsmål og mellom anna gå god for at verken eg eller andre i familien var kommunistar. ”Der ryk turen din,” meinte nokre av venene mine som sokna til den ytre høgresida og  hadde vondt for å sjå skilnaden mellom ein AUF-medlem og ein reinhekla kommunist.

   Då visumet var på plass, dukka det opp eit  nytt problem. Eg vart innkalla til sesjon. Og sidan eg truleg den dagen var på hi sida av NATO-området, laut eg heilt til Bergen by og ordne dette.

   Ei anna sak var å korrespondere med David i Wisconsin om korleis det stod til med reiseførebuingane mine, og om alt var klart. Epost og sms var lite utbreidd, og eit flybrev tok ei lita veke. Å ringje var spinndyrt, trur eg. Skulle eg sende eit tradisjonelt brev, gjekk det sikkert minst tre veker.

   Flybillettane kom, men så  laut eg vente på klarsignal frå Icelandair om ledig plass i flyet frå Oslo til New York. Slikt tok òg si tid no om sommaren.

   Men endeleg, endeleg, ein dag i førstninga av juli 1964, kunne eg pakke og dra!

AMERIKATUREN 3: LITT MEIR OM MATHIAS FLEKKE

Mathias vart fødd den 4. november 1867, fortel kyrkjeboka. Foreldra kom frå grannekommunen Gaular og budde i Flekke, både Østen ("Ystein", sa dei) og Anne Lovise (Lovisa, kalla dei henne. Ho var halvsyster til oldemor mi) . Dei hadde ikkje kjøpt og flytt til Ovahogsgarden enno. Dei fekk skøyte til det bruket i 1873. 

Så ser me i dette utskriftet frå emigrantprotokollen at Mathias no var Gaardmandssøn og drog ut den 26. juli 1890, 22 år gammal. Eg veit ikkje så mykje om kva han hadde drive med før den dagen, men han gjekk i alle fall på folkehøgskulen i Sogndal ein vinter.

I motsetning til dei fleste immigrantane slo han inn på ein akademisk karriere og vart prest, gifte seg og fekk sju born med den første kona Hendrikke. Så gifte han seg med Inga etter at Hendrikke var død, men i dette ekteskapet var det ikkje born. Sommaren for femti år sidan  fotograferte eg grava hans ved kyrkja i Thompson Valley ved byen Mondovi i Wisconsin. Inne i sakristiet ligg ein bibel med namnet hans innskrive, ei minnehelsing frå kyrkjelyden.

Han vart altså knappe 69 år, om lag like gammal som eg er no. Tek eg ikkje feil, vart dottersonen David Evenson fødd same året som Mathias døydde. Så Dave hadde ikkje noko personleg minne etter den bestefaren som han snakka om då han var på vitjing i Bergen.

AMERIKATUREN 2: AMERIKABREV

Hausten 1963 var David Evenson frå Wisconsin på ein tur ute i den vide verda og kom innom Bergen på ein snartur. Han likte å reise, og no var han komen til det landet der mange av forfedrane hans hadde budd. Han tok inn på hotell Skandia og spurde seg føre om det var råd å kome seg til ein stad som heitte Flekke, heimstaden til morfaren hans, utvandra til Midtvesten tidleg på 1890-talet. Hotellfolka meinte at det ikkje var gjort i ei handevende. Men hotellsjefen hadde visst eit feriehus der oppe. Dessverre var han ikkje til stades den dagen. Rett før Dave skulle dra frå Bergen, fekk han tak i disponent Hans Johannessen, som kunne stadfeste at han hadde ei gammalt hus midt i Flekke. Men om det fanst nokon slektningar eller andre med tilknyting til Mathias Flekke, hadde han ikkje peiling på.
   Så hadde Olai'en i Gara ein bytur, snakka med Hans Johannessen og fekk høyre om denne David Evenson som hadde spurt seg føre om slekta si i Noreg. Og han Olai visste godt kven denne Mathias var, sjølv om han knapt kunne hugse han. Han kom jo frå grannegarden, og framleis levde  to av syskena til Mathias der i bygda. Så fekk me ein ufullstendig adresse til denne mystiske amerikanaren.
   Eg gjekk siste året på språklinja på Firda gymnas og var meir enn villig til å ta i bruk mine nyvunne kunnskapar i det engelske målet. Dermed sette eg meg ned og skreiv om oss, om garden, om meg sjølv og om slekta til Mathias Flekke. Ære vere det amerikanske postvesenet i sekstiåra. Brevet kom fram, om enn adressa var ufullstendig. Etter ei tid kom det amerikabrev i posten. "I am Thora Flekke Evenson...," kunne brevskrivaren fortelje. Jau då, ho var eitt av dei sju borna til Mathias Flekke og mor til han som hadde vore i Bergen. David sjølv var framleis ute og ferdast. Jørgina hadde budd ei tid hos broren sin då ho kom til Amerika  og hugsa godt denne Thora, som den gongen var ei lita jente.
   Eg forfatta eit nytt brev. Denne gongen var det Dave sjølv som svarte. Det viktigaste i brevet var at han kunne godt tenkje seg at eg kom på vitjing til sommaren. Heim til dei i den vesle byen River Falls i Wisconsin. Der budde han, saman med mor Thora og far Clifford. Eg skulle vere hjarteleg velkomen. Det var ikkje til å tru, så eg svarte noko slikt som at eg hadde grueleg lyst, men lurte på kva det kunne kome til å koste.  Nytt brev frå Dave. Nei, han skulle skaffe flybillettar, det skulle ikkje koste meg noko.
   No vart det fart i sakene. Først var det husting heime. Eg trur at storebror Arne førte saka for meg og fekk innhenta løyve frå mamma og papen. Likkjebroren hans skulle få dra til Amerika! Arne var nær ved å få AFS-stipend då han gjekk på Hordaland fylkeskommnale gymnas, men vart skuffa. I staden sende dei Daniel Heradstveit.
   Våren 1964 vart ulik alle andre vårar. Eg var raudruss, tok eksamen artium, forlét Sandane og var ramma av amerikafeber.