EIN REPRISE

På denne merkedagen smeller eg til med ein reprise. Eg skal ikkje gjere det til ein uvane. Og med merkedagen tenkjer eg ikkje på at me fekk ein norsk verdsmeister i dag i verdas mest utbreidde individuelle idrett. Nei, som historikar let eg tankane gå til Dallas og Firda gymnas november 1963. Så då gjev eg ordet til meg sjølv, januar 2009:

 http://reidarfk.blogspot.no/2009/01/historisk-dag-i-washington.html
 

REVOLUSJONEN SOM GLAPP

Dei hundre elevane på Kvinnherad gymnas fekk halde prøveval hausten 1973. Det gjekk rykte om at ein del elevar var farleg radikale, og enkelte samfunnsstøtter i bygda åtvara rektor Døssland mot den raude faren. Døssland forsvarte elevane sin, og var skeptikaren venstremann, sa Døssland noko slikt som: "Nei, ta det med ro, om nokre år er dei gode venstrefolk, heile hurven!" Og var det senterpartifolk som spurde, tillempa han svaret på same måten.
   Det var i alle fall ein del politisk medvitne og taleføre unge i den vesle elevflokken, og dei ville svært gjerne påverke det dei oppfatta som eit forgubba samfunn og skulesystem. Me lærarar laut skjerpe oss. Men revolusjonsiveren deira tok me med ro. Me vart jo godt kjende med og glade i elevane, og me hadde høyrt verre tendensar på Nygårdshøyden - Leninhøyden, som ein bergensar døypte universitetsområdet.
   Prøvevalet demonstrerte ei tydeleg tyngd på venstresida. SV fekk om lag 35 % og var det klart største partiet i flokken. Og dei raudraude RV fekk om lag 15 %. Så desse to rivalane på den kanten hadde reint fleirtal. Anders Lange-tilhengjarane gjorde òg eit godt val. Elles fordelte røystene seg jamt utover den midtre delen av skalaen.
   Det glitra raude stjerner i augo på dei reine og ranke med over 15 prosent av røystene. Kanskje revolusjonen ikkje var så fjern? Kamerat Lenin hadde jo trass alt berre 25 % av røystene ved valet i Russland hausten 1917. Det var rikeleg til ein proletær revolusjon. Vegen fram var ikkje uoverkommeleg.
   Men det var på Kvinnherad Gymnas. Landsresultatet som vart forkynt om kvelden, gav drygt ein halv prosent til RV. Og revolusjonen  kunne vel ikkje berre omfatte gjengen i Brakko og klasseromma i nordfløyen på barneskulen?
   Akk, ungdommen er svikefull. Kvar vart det av den revolusjonære ungdomsgløden? Åtte år seinare var det prøveval på Kvinnherad vidaregåande skule med ein overhendig oppslutnad om partia på høgresida.

POLITISKE STORMKAST

Åra 1972 og 1973 var prega av politiske stormkast utanom det vanlege. EF-striden i 72 reiv opp både politiske konstellasjonar og politisk vanetenking, fiendar vart vener og vener vart fiendar. Nye parti spratt opp, andre gjekk inn i alvorlege kriser. Stortingsvalet i september 1973 viste at store veljargrupper var i rørsle. Arbeidarpartiet gjekk kraftig tilbake, Venstre vart nesten utradert. Den store vinnaren var koalisjonen av radikale sosialistar: SV, som var samansmurt av det gamle SF, gammalkommunistar i NKP og misnøgde arbeidarpartistar som sa nei til EF.  SV var ikkje forkorting for Sosialistisk Venstreparti enno; det skjedde først to år seinare. Det stod for Sosialistisk Valforbund.  Ein annan vinnar var det nyskipa "Anders Langes parti til sterk nedsettelse av skatter, avgifter og offentlige inngrep". Den  fargerike partieigaren Anders Lange gjorde inntrykk med sin eggelikør og  si tordnande røyst og reaksjonære tankar, så partiet fekk faktisk inn nokre karar på  Tinget. Så skal me nemne eit anna nyskipa parti, Arbeidernes Kommunistparti (m-l) med forkortinga AKP (m-l). Folkerepublikkar som Kina, Nord-Korea og Albania var dei store ideala, og m-l stod for marxist-leninistane. Dei hadde ikkje noko særleg sans for valkanalen og det parlamentariske spelet, så dei stilte ikkje til val under eige namn.  Det gjorde dei derimot under paraplyen Raud Valallianse (RV). Det partiet som i dag heiter Rødt, er å rekne for ein avleggjar. RV fekk godt under ein prosent av røystene til stortingsvalet i 1973, så det  tydde på at gamle Noreg ikkje var fullmoge for ein proletarrevolusjon enno. SV, derimot, segla opp med  over elleve prosent og seksten mandat. Somme av dei var kanskje litt revolusjonære, iallfall frykta mange det verste. To år etter skipa dei partiet SV med brask og bram, og to år deretter vart dei nesten feia heilt ut av Tinget.
   Så skjedde det underlege hausten 1973 at Arbeidarpartiet, partiet med størst tilbakegang, overtok regjeringsmakta etter valet. Ikkje sidan 1930 hadde dei gjort det så dårleg på eit stortingsval. Men no fekk dei og SV til saman eit knapt fleirtal, så då så. SV ville heller ha ei A-regjering enn ei borgarleg. Og sentrumsregjeringa som hadde losa landet trygt gjennom det uklare året etter EF-neiet året før, ville ikkje halde fram utan at Høgre vart med på laget i ein borgarleg fleirtalskoalisjon. Høgre ville gjerne, men fleirtalet glapp.
   Nei, eg skulle jo skrive om førtiårsminne frå Kvinnherad Gymnas, men då får du heller sjå kva du finn her i morgon. Kva med revolusjonen i Kvinnherad?

DA KLOKKA KLANG ...

Eg var på gamle skulen min eit par timar i dag. Skuleklokka var ikkje å høyre. Heldigvis. Då me flytte inn i nybygget i 1979, det bygget som no er gamlebygget, var skulen velutstyrt med ringjeklokke, på vanleg skulevis. Men ho vart ikkje teken i bruk. Difor skvett elevane så det nesten er helsefarleg når brannalarmen av og til vert utløyst. Gjester på skulen har undra seg over dette fenomenet. Korleis veit elevane når timar begynner eller sluttar? Og kva med lærarane? Kan dette fungere?

   Eg torer tippe at det ikkje er så mange som veit bakgrunnen for den manglande klokkekiminga på Kvinnherad vidaregåande skule. Me må tilbake til brakkelivet og samrøret med Undarheim barneskule, nokre hundre meter lenger borte i bygda. Då gymnasklassane starta opp, var kommunen meir enn velvillig. Gymnaset fekk leige klasseromma me trong på barneskulen. Nokre barneskuleklassar måtte ty til gamle og utrangerte rom på den gamle barneskulen på hi sida av bygda. Spesialrom til naturfag fekk me tilgang på oppe på ungdomsskulen, rett bak barneskulen. Gymsalen og symjebassenget som dei to kommunale skulane brukte i lag, delte dei med oss så lenge det var nødvendig.

   Men så oppstod den situasjonen at me ikkje begynte og slutta timane våre samstundes med barneskulen. Det kan godt hende at dette ikkje skjedde før hausten 1974, då me fekk ei endring i timeprogrammet. Skulle ringjeklokka på Undarheim kime for både oss og for småungane? Nei, det måtte verte kaos. Rektor Døssland visste råd: Me treng ikkje ringjeklokke. Me går etter våre eigne klokker. Elevane og lærarane får lære seg kva tid timane og friminutta begynner og sluttar.

   Dette gjekk smertefritt. Svært smertefritt. Og då me flytte opp på nyeskulen våren 1979, var det ingen som ønskte noka skramlande skuleklokke.

   Noko av det gamle heng framleis att i veggene der oppe på KVV.

SJÅ DEG I SPEGELEN!

Det med alder er eit underleg fenomen. Du skal ikkje vere mykje over tjue før småungane ser på deg som gammal. På den andre sida er nok den "gamle" gubben eller hurpa på nær tretti tilbøyeleg til å sjå på tenåringane som obsternasige småungar.
   Då me hadde drive på ei stund i den nye jobben vår hausten 1973, trefte me foreldra. Rektor Døssland skipa til ein av sine fortreffelege og legendariske elevkveldar med allsong, folkedans og andre lødige innslag. Denne gongen var foreldra innbedne og fekk høve til å treffe desse ungstyvingane til lærarar. Ein far, ein akta og æra mann i bygda, mønstra oss kritisk og uttalte: "Eg tykkjer at de lærarar ser like unge ut som elevane!"
   Eg var frå første stunda klassestyrar for den nye engelsklinjeklassen som fekk sin faste base i klasserom nummer 5 etter at me flytte i brakka.Etter tre år sa me pent farvel. Ti år deretter heldt dei jubileumsfest. Eg fekk lov å delta, og eg sa nokre ord til dei. Eg minte dei om at dei no var eldre enn eg var då dei begynte i første klasse. Dette kom som eit sjokk på dei. Var dei verkeleg vortne så hauggamle?
   Då rektor Leiv Døssland kom til Kvinnherad og starta opp med gymnasklassane, var han 57 år, og fru Eldbjørg var eit par år yngre. Me lærarane som fekk den gleda å stå under hans kommando, tykte nok at han stundom var litt for gammaldags, men det plaga oss ikkje. Døssland var ein uformell og humørfylt kollega som gjekk i busserull og sykla til og frå skulen. Han fortalde frekke historier frå bygda, og han viste oss stor tillit.

   Elevane såg nok på han med større skepsis, og somme tykte at han var fælande gammal og gammaldags. Men dei hadde ikkje vore borti andre gymnasrektorar. Og viss du som begynte i ein av dei to gymnasklassane hausten 1972 les dette: Sjå deg i spegelen både godt og lenge! No er du minst like gammal som Døssland var då du begynte!

UNGKALVANE I BRAKKO

Eg skal prøve å lage eit oversyn over personalet som hausten 1973 gjekk til si gjerning for å banke rein ånd inn i skoltane på unge kvinnheringar. Først må eg nemne rektor Leiv Døssland, som trass i namnet ikkje var frå Uskedalen, men frå Sunde. Då eg gjekk på Firda Gymnas på Sandane i Nordfjord, var han ein vel omtykt adjunkt der på huset, som hjelpte oss litegrann med russerevyen me hadde der for nøyaktig femti år sidan i desse dagar. Hausten 1972 tok han farvel med Firda og gauv laus på oppgåva med å få i gang eit gymnas i heimbygda hans. Fru Eldbjørg var sjølvsagt med på lasset. Ho var ikkje tilsett på skulen, men stilte opp når det trongst eit tak, og det gjorde det ofte. Til dømes var det ho som pynta pianokrakken i songtimane til Døssland. Litt kontorarbeid tok ho òg.
   Så var det eit sprang i alder på meir en eit kvart hundreår til den nest eldste læraren i heil stilling: Leiv Guddal. Han var ein seig kar som heldt ut på skulen fram til Statens Pensonskasse tok på seg å brødfø han. Han òg var og er kvinnhering, han underviste i engelsk, norsk og tysk, rykte opp  gradene og var rektor i årevis på det som etter nokre år vart Kvinnherad vidaregåande skule.
  Me hadde ein timelærar i religion som ikkje var så mange år yngre enn Døssland: Trygve Teigen. Han rekna seg ikkje heilt ufortent som ein av skulen sine åndelege fedrar, sidan han som politikar var med og drog i trådar som førte til at bygda fekk gymnas.
  Ole Per Tau frå bygda eit kort stykke utanfor Stavanger med same namn som etternamnet hans  var ein høgt skatta språklærar som fekk ansvaret for mykje av dei framifrå fransk- og engelskkunnskapane som grodde fram i unge kvinnheradssinn på syttitalet. Etter fem år forlét han oss dessverre til fordel for heimbygda si.
   Ei dame som var innom og doserte litt tysk, heitte Jorun Stangnes Norum. Ho hadde elles si gjerning på ungdomsskulen. Kvar ho vart av i verda, anar eg ikkje.
   Så var det realistane: Trond Vikane frå Herand er ein av dei legendariske lektorane i realfagf som dominerte dette fagområdet i mange år. Han heldt det gåande på denne skulen til han møtte den same lagnaden som Leiv Guddal: Statens pensjonskasse.
   Magnar Velsvik  frå Voss var med oss berre eitt år. Han var den yngste av oss i heile stillingar, og den som først forlét oss. Litt motvillig, faktisk. Han stortreivst i bygda og på skulen, men fagkombinasjonen gjorde at han laut vike plassen. Ingen av oss hadde faste stillingar då, berre på åremål i påvente av ny lov om vidaregåande opplæring. Magnar døydde dessverre altfor ung. Det gjer meg vondt. Eg hadde god kontakt med han i fleire år etter at han drog. Så dabba kontakten av. For nokre år sidan oppdaga eg dødsannonsen.
   Tre personar i andre jobbar steppa inn som gymlærarar dette første året eg var der: Tore Kjell Olsen, betre kjend som sjåførlærar, Torfinn Myklebust, ein allsidig mann som hadde mange jern i elden, men som no er død, og så ei dame frå Nord-Noreg, fru Kristensen. Førenamnet hennar hugsar eg ikkje.
   Har eg fått med meg alle no?  Viss eg har gløymt nokon, får du bruke kommentarfeltet.
  Og bortsett frå sjefen sjølv var det altså ein flokk med ungkalvar. Leiv G. var 33, Trond og Ole Per var 30, eg var 28 og Magnar endå eit år eller to yngre. Kunne slikt gå bra?

FLYTTESJAU

Det første året mitt og det andre året til gymnasklassane i Kvinnherad kunne starte opp. Det gjekk nokre dagar i kummerlege kår. Klasserom nr. 5 på Undarheim skule fungerte som lærarrom, kontor, arbeidsrom for lærarar, lager, bibliotek og plass til læremiddelsamling. Stakkars 1R, dei laut ha undervisninga nede i bomberommet til så lenge.
   Men så opprann dagen då me kunne flytte inn i Gymnasbrakko! 1R fekk det største og lysaste klasserommet av alle: Det store enderommet inn til venstre i brakko. Rett nok laut dei låne det ut når Eldbjørg og Leiv Døssland hadde sine legendariske songtimar der inne.
   Apropos songtimar: Rektorparet gjekk til si gjerning på Husnes i sann folkehøgskuleånd. Fru Eldbjørg Døssland var oppvaksen på ein folkehøgskule, dotter til rektor – orsak: folkehøgskulestyrar! – Martin Birkeland på Fana folkehøgskule. Song var eit viktig oppsedingsgrep i det skuleslaget, og dei to musikk- og songglade idealistane ville gjerne føre denne arven vidare inn i den høgare skulen. Difor stod det eit piano nede i bomberommet. Det skulle flyttast over i klasserommet i Brakko. Me lærarane, fem i full stilling utanom rektor, tok oss av flyttinga av alt som var. Det einaste eg hugsar, var flyttinga av pianoet. Du veit sikkert kor krevjande det er å flytte slike instrument, gu’gje dei hadde brukt munnharpe til songakkompagnement! Det skjedde ikkje noko høgdramatisk, men eg hugsar at då me etter eit fælande strev og mykje innvendig banning (me torde ikkje banne høgt, me visste ikkje då at Døssland var humanetikar) fekk pianoet ut or hovudbygget og ut på plassen. Då gjekk det lettare, og Ole Per utbraut: ”No går det så fint at me kan gå like til Rosendal med det!”
   Snart var alt og alle på plass: Døssland fekk sitt kontor inst til høgre, læremiddel og utstyr vart sortert og lagra, gangen vart til bibliotek, og inne i det store midtrommet kunne me setje oss ned med nista vår eller halde lærarråd når det trongst. Eller berre preike drit om elevane våre eller kva det no var.
  Og når kulturen kravde det, vart det kulturkveldar og andre samkomer i rommet til 1R, der pianoet stod. Til dømes med Olav H. Hauge nokre år etter innflyttinga.

GYMNASBRAKKO

Slik ser gymnasbrakko ut i dag.

Eg har truga med å skrive om saker og ting som hende for tretti-førti-femti år sidan. Så no kjem det nokre glimt frå brakkelivet på syttitalet.
   Ordet brakke assosierer me gjerne med to forhold: tyskarar og rallarar. Under krigen smelte tyskarane - eller like gjerne krigsfangar eller nordmenn som jobba for okkupantane, opp brakker i hopetal. For det første hadde dei brave krigarane allereie bomba eller brent ned ein del hus her og der. Så noko måtte kome i staden. For det andre var det på det meste om lag 350 000 tyskarar her i landet på slutten av krigen, for det meste soldatar. Dei stakkars folka laut jo ha ei stad å bu. Og for det tredje oppretta dei ein del fangeleirar der brakkene stod på rekkje og rad.
   Mange av tyskarbrakkene vart brukte og misbrukte i fleire tiår etter krigen, ja, det finst visst framleis ei og anna i full bruk.
   Rallarar - anleggsarbeidarar - også kalla slusk - vart eit vanleg fenomen her i landet frå slutten av attenhundretalet. I dei første tiåra etter 1900 aula det av dei: Bergensbanen og andre jernbaner og vegar vart bygde, fossefall lagde i røyr og stolte fabrikkbygningar reiste seg i Odda, Notodden, Høyanger, Sauda og kvar det no var. Og brakker laut klare seg for dei som bygde landet så lenge de bygde. Når ein jernbanestubb eller ei demning var ferdig, kunne rallaren så å seie ta brakka på ryggen og flytte henne til ein annan anleggsplass. Ei brakke er rask å reise og rask å plkke ned, og i våre dagar kan dei faktisk vere både funksjonelle og trivelege. Eg vil tru at anleggbrakkene langs den nye jernbana over Hardangervidda var både gisne og utrivelege. Men det var før mi tid.
  Kvar vil eg hen med dette? Jau, då eg kom og begynte som lærar på det som den hausten fekk namnet Kvinnherad gymnas, var ei nesten nybygd brakke, fin og trekvit, eitt av dei husa som omkransa skuleplassen på Undarheim skule. Byggverket vart kalla Gymnasbrakko i mange år etter at me flytte ut våren 1979. Så om eg har budd fint lite i brakke, har eg arbeidd ein del år i eit slikt utskjelt hus. Ja, mens dei for fem-seks år sidan pussa opp den vidaregåande skulen på Husnes og bygde eit nybygg i same slengen,  underviste eg og fleire med meg ein del timar i nokre brakker som dei kom trillande med, og som vart fjerna etter at dei hadde gjort like for seg.
   Gymnasbrakko står ved  Undarheim skule enno, og har tent ulike pedagogiske føremål i førti år. Som så mangt ein sleit med i gamle dagar, står brakketida i syttiåra i ein eigen, rosa glans. Med rette og urette.

SAUP

Då syskenbarnet Ove fylte femti rett etter tusenårsskiftet, skreiv han ein sjølvbiografisk song på femti vers som han framførte i bursdagslaget mens han klimpra på trekkspel attåt. Heilt mot slutten - i vers 47 og 48 - mimra han litt om maten heime på Ilkjen og konkluderte med
   
     -"å, kor eg saknar saup"!
     - saknar eit spann med saup.

(Sitert utan løyve frå forfattaren.)

   No trengst det litt folkeopplysning: Her er det snakk om den beste tyrstedrykken som finst - eller fanst.  Men han er ikkje å få kjøpt her i landet. Kanskje hos nokre lokale matprodusentar, om me leitar gurndig. Bror Steinar inspirerte meg til å skrive om denne vidunderdrykken då han skildra Jørgina i går.
   Nemner du ordet saup for folk no til dags, er det små sjansar for at dei forstår.  Du kan prøve å omsetje det til kinnemjølk eller kjernemelk, og då er det nokre få - men ikkje mange - som skjønar litt meir. Det handlar altså om restproduktet når ein kinnar smør; ei væske som både på smak og utsjånad liknar på surmjølk. I alle fall viss du kinnar smøret frå rømme, slik det vart gjort før i tida.
   Tidleg på femtitalet slutta me å produsere smør heime og leverte direkte til det nybygde Bygstad meieri. Mjølkespanna stod først til kjøling i kjelda til dess me trilla dei i ei handvogn bort i riksveg 570 og sette dei på den nybygde mjølkebukken i lag med spanna frå Garatunet og Finntunet.

Bror Arne balar med meierispanna

Så kom mjølkebilen og lempa dei inn, køyrde til Dale og fekk dei om bord i båten til Bygstad, der dei i neste omgang vart skyssa opp på meireiet på ein eller annan måte. Korleis dette kunne løne seg, må ein lure på. Eit par år seinare var vegen frå Dale til Bygstad fullført, så transporten vart enklare. Så bygde dei eit meieri med avgrensa produksjon i Dale: Skummestasjonen. Då fekk spanna våre mykje kortare reise.
   Bror Steinar bommar litt når han seier at det minka på saupdrikkinga etter at me begynte å levere mjølka til meieriet. Nei, slett ikkje! Me hengde ei lita trespil på eitt av spanna der Papen hadde skrive: SAUP ATTENDE. Då kom spannet heim fullt i meierisaup. Me snakkar om trettiliterspann. Det var eit billeg produkt å kjøpe, og det me ikkje drakk sjølve eller brukte i brød og saupsupe, gjekk i kalvane og grisen. Men sant skal seiast: Det var ikkje fullt så godt som saup frå heimekinning.
   Ja, saupsupe var ein høgt skatta matrett, spesielt om sommarkveldane når me var tyrste og svoltne. Det var fort gjort å koke opp ei panne med saup, hive oppi nokre skeier mjøl og late det putre litt før me supplerte med ei teskei salt, sette produktet på bordet, auste opp og sukra det godt i den djupe tallerken. Tre-fire store tallerkar gjekk gjerne ned før ein var forsynt.
   I barndomsheimen til førnemnde Ove kinna dei i mange år etter at me gav oss. Skulle ikkje forundre meg om dei stundom gjer det framleis. Og viss sauphungeren vart for overhendig når eg var heime på ferie i Flekke, gjorde eg meg ærend til onkel Anders og tante Målfrid og spurde forsiktig om eg kunne få eit glas saup.
   Danskane og tyskarane kan kunsten framleis. Når me kjem over danskegrensa på sommartur i bil, trillar me inn på ein butikk og kjøper kærnemelk. No er visstnok den vanlegaste kjernemjølka der i landet laga om lag som skumma surmjølk eller Cultura her i landet, altså av separert mjølk og ikkje frå kinninga. Men om du leitar, finn du "Gammeldags kærnemelk", og då begynner det å likne på noko. På  det saupet me drakk heime. Når me så kjem over tyskegrensa, må me leite etter Buttermilch.
   Eg nemnde forresten Cultura. Og her har me eit produkt som liknar mykje på saup. Cultura naturell, vel å merke. Forferdeleg namn, men godt å drikke!
   Kanskje eg skal prøve å koke saupsupe  av det ein kveld?

GEORGINER OG JØRGINE

Bror Reidar har kvesst pennen og er på banen att etter ein lang bloggtørke, og det er bra.

I april for vel to år sidan var veslesystra og eg på sykkeltur til Bekkjarvik og hefte vekk sjølfolket medan dei heldt på å plante ut ein haug georginerøter. Det enda med at eg fekk 4-5 røter i gåve, og som til no har vore ut og inn i terrassekassen der dei har blømt så høveleg. Når det no er tid for å ta dei inn, kom eg til å tenkje på at Georgine og Jørgine visseleg har same rot.

På garden heime i Flekke levde to gamle damer i min oppvekst: Maria og Jørgina. Ifølgje SSB finst der no berre 6 kvinner i landet som heiter Jørgina, men heile 89 med namnet Jørgine. No var rett nok Jørgina døypt Jørgine ifølgje kyrkjeboka, men sjølv signerte ho som Jørgina. Som ung var Jørgina nokre år i Amerika, tilliks med fleire av syskena, andre Flekkingar og ei mengd nordmenn som vandra ut. Så fekk ho tæring, og drog heim ”for å døy i gamlelandet”

Etter opphald på Luster Sanatorium, noverande ”Harastølen” vart ho likevel frisk og levde til ho var langt over 80.

Når eg tenkjer på Jørgina, minnest eg henne først og fremst i to-tre situasjonar, alle har med sylting og suppe å gjere. Ho sat ved stovebordet og reinska (N)juper, som me kalla det – du er venteleg meir fortruleg med ”nyper”.  Ho delte njupene i to og skar vekk rusket med kniv, og så brukte ho ei hårnål til å fjerne ”lusa”. Og så skreiv ho etter kvar økt opp talet på njuper – visseleg hadde ho sans for statistikk. Statistikk førde ho også når ho reinska bringebær. Det ho då talde var makkane, som ho samla på ein papirbit til dei vart så mange og ustyrlege at ho laut rope på ein av oss ungane for hjelp til å bere dei ut!

Attende til njupene som vart nytta til syltety og gjerne til saftsuppe. Suppe høyrde til ved middagsmåltidet i min oppvekst. Det kunne vere saftsuppe eller mjølkesuppe, alt etter kva hovudretten var. Men det var også slik at me ungane ikkje var like glad i all slags suppe. Jørgina hadde eit fast uttrykk: ”Supa æ go’e den, berre et”! Men mamma hadde seinare dette å fortelje:
”Reidaren brukte å rope ned og spurde kva suppe me skulle ha i dag. Og var svaret ”melkesuppe”,  nekta han å stå opp” (Orsak, Reidar). Bror Reidar vart forresten ein klyppar i å lage saupsuppe til kvelds om somrane. Og med godt med sukker i, kunne me seie med Jørgina, at suppa var god. Berre synd at det vart sjeldnare med saup etter at me tok til å levere mjølka og slutta å kinne smør!

Jørgina var fødd i 1882, og var såleis 60 år eldre enn meg. Men eg kan ikkje seie at eg kjenner meg på langt nær så gammal som eg tykte ho måtte vere når ho var på min alder! Så gjeld det å halde liv i georginene, dei er vare for frost!

MEIR MIMRING?

Bloggsida mi heiter "Tankar om no og då", og her burde jo ikkje berre vere mimreinnlegg.Eg har spart lesarane mine for til dømes politiske framstøyt og og andre smakebitar frå vår samtid. Eg kunne nok ha hatt god lyst til å kommentere både stortingsvalet og aktuelle saker, og det kjem eg sikkert til å gjere av og til. Men eg har ikkje så mange lesarar at det er nødvendig å støyte dei frå meg på grunn av mine dårleg grunngjevne amatørfunderingar omkring politikk og den slags.
  Derimot er det velkjent at folk i min høge alder tyr lett til gamle minne når dei uttalar seg, og det kjem eg heilt sikkert til å gjere meir av. Til dømes er det freistande å bruke jubileumsknepet, og skrive om hendingar som feirar runde år. Kva med tjueårs- og tiårsminne? Der er eg nesten blank. 1993 og 2003 var tydelegvis ikkje så minnerike år. Hende det ingen ting dei åra? Truleg ikkje så store vendingar i livet mitt. Men for det som hende for femti, førti og tretti år sidan, stiller det seg annleis. I 1983 fullførte me bygginga av huset vårt og flytte inn her på Eikeland. Så der finst det ein del minne. For førti år sidan flytte me til Husnes, og eg begynte min lange lærarkarriere der i bygda. Hausten for femti år sidan begynte eg på siste året mitt på Firda gymnas, Jon Lyng hadde ein gjestevisitt som statsminister før Gerhardsen kom att, og to månader etterpå vart president Kennedy skoten. (Nei, der er ikkje nokon samanheng mellom desse episodane!) Fleire av desse sakene har eg teke føre meg i tidlegare blogginnlegg, og eg skal prøve å unngå repetisjonar. Men nokre av desse emna vil eg følgje opp litt grundigare. Og litt mimrepolitikk i forbifarten: For femti år sidan var det ein heidersmann i Sunnfjord som heiste flagget på halv stong den dagen Gerhardsen laut gå, men heiv det til topps i flaggstonga då han kom att etter fire veker. Der hang flagget og blafra heile natta.
   Eg såg ingen flagg på verken heil eller halv stong den dagen Stoltenberg gjekk av. Men så var ikkje han Einar Gerhardsen.

 

WHAT DOES THE FOX SAY

Hin dagen skreiv eg om lydar i gamleløa vår i Flekke. Det skal eg gjere i dag òg.
   Me var tre brør som fekk ein etterpåsleng av ei syster, og eg kan tenkje  meg at ho var tre-fire  år då me sat der alle fire i høystålet og pusta ut etter eit  gasta tak i strevet med hesjing og turrhøy. Og no vert jentungen litevetta utlevert, men det får ho tole.
  Best som det var, begynte ho å gaule: "Kille, kille, kille, kille..." Og det heldt ho på med, same om me spurde kva det var for noko.  Det kunne  knapt vere naudrop heller, for ho såg blid ut, berre ropte sitt "kille, kille, kille" med skingrande småjenterøyst. Først flirte me av påfunnet, men vart nesten urolege då ho ikkje ville gje seg med sitt "kille, kille,  kille". Hadde det tørna heilt for jentebarnet?
  Like brått som det heile begynte, stansa "killinga", og ho forkynte med eit stort glis: "Da seie måsen!"
  Synd me ikkje  filma episoden og  sende snutten til Ylvisane. Forresten, dette var lenge før dei var påtenkte. Ei  heller jutjub. Og slett ikkje videofilming i gamle løer.

GODLYD

Eg snakka med Steinarbror på telefonen i dag, og me kunne ikkje unngå å nemne det hissige regnvêret som gjesta både Valen og Bergen i natt og i dag tidleg. Steinar'n klaga over den øyredøyvande tromminga frå regnet. Eg meinte likevel at det kunne vere ein godlyd, å høyre kor haustregnet piska når ein sjølv kunne prise seg lukkeleg for å vere inne i ei lun og tett stove.  Då laut Steinar nemne kor regnet kunne tromme så ofseleg på bølgjeblekktaket i gamleløa heime i Flekke. Dette hadde han kome i hug i dag då uvêret velte over Åsane. "Ja, men det var ofte ei herleg stund å kjenne seg turr og trygg nede i turrhøyet når me høyrde korleis regnet herja på låvetaket," meinte eg. Då la Steinar til: "Ja, men det å høyre merra i stallen tyggje og knuspre i seg turrhøy, var ikkje det ein vakker og trygg godlyd?" Ja, sjølvsagt var eg einig. Og så minte eg om lyden av lukkelege svaleungar oppe i reira på takbjelkane når foreldra kom heim med nebbet fullt av fluger og mygg til kveldsmat.
   Lydane sit fast i øyro våre etter dei femti åra  som har gått sidan me slutta å ha turrhøy i gamleløa, og lukta av turrhøy kjem og kitlar i nòsa når me tenkjer på dette.
   Forresten har eg brukt emnet i eit gammalt blogginnlegg som du finn her!

IVAR AASEN PÅ GÅTUR

No kjem den andre og siste av skrønene om Ivar Aasen, fortalde i hine hårde dage av vår kjære klassestyrar og norsklærar på Firda gymnas.
   Siste åra Ivar Aasen levde, var han nokså dårleg til beins. Ein dag kom det ein kjenning på vitjing, og mens dei sat der og rødde, reiste Ivar seg opp. Så krekte han seg tvers gjennom den vesle stova med små, små steg og bort åt skåpet.Venen hans talde stega, og gubben brukte hundre og tjue steg på ferda til skåpet. Der tok han fram akevittflaska si og unnte seg ein god støyt. Så gjekk han tilbake og sette seg. Men no brukte han berre hundre og ti steg!
   Og viss me lo av skrøna, tenkjer eg at Ryssdal lo med og kommenterte: "Va'kje dette ei god historie?"

IVAR AASEN PÅ ROTUR

Sidan det no er Aasen-år, tykkjer eg at eg må gjere ein innsats for å markere denne karen. Eg tek sjansen på å publisere to skrøner som eg plukka opp då eg gjekk Firda gymnas for femti år sidan. Den første skrøna kjem i dag, og så kjem det ei i morgon òg.
   Me fekk slett ikkje med oss alt som gjekk føre seg der oppe ved kateteret og tavla, me som sat bak i kråa og putla med vårt. Men når Ryssdal'n fortalde skrøner, spissa me øyro. Dagens sladderhistorie er ikkje særleg poengfull og fortel meir om Ryssdal enn om Aasen, tippar eg.
   Jau, ein dag la Ivar merke til ein robåt som såg folketom ut og låg og rak ute på fjorden. Han fekk tak i ein annan båt og rodde ut for å berge den havarerte skuta.Men då han kom nær nok, såg han at det var folk i båten likevel. Ein kar som stod i med eit kvinnfolk nede i båten. "Er det her du held deg med kjerringa di?" spurde Ivar Aasen. "Nei, dette er då ikkje mi kjerring," svarte mannen i båten.
   Så tippar eg at Ryssdal avrunda med å opplyse at det berre var ein vits. Iallfall viss me ikkje lo av stubben hans.

UNYTTIG ARBEID

For fire år sidan skreiv bror Reidar:
"Stundom skryter eg av at det einaste arbeidet eg kan, er å renne opp og hesje i hesjar. Eit arbeid eg aldri praktiserer lenger, og som er så godt som unyttig."

Men kjære Reidar:
Det er min erbødige påstand at me i våre barndoms- og tidlege ungdomsår gjorde dugande og nyttig arbeid med hesjing.
Derimot var eg nok hyppigare i sving med å renne ned enn å renne opp, det siste var nok helst papen sin profesjon. Me hjelpte nok til med å "gå med strengja", passe strengrullen og bere staur (der me nok var langt flinkare enn "Borte-Per"). At papen hadde betre tyngde til å handtere spettet og å setje fast stauren er nok utvilsamt.
Elles kunne du nok anna arbeid, som td grøftegraving, her saman med papen.

 

Og så  var vel både du og eg nokre klypparar til å "riste håstakkjen", eit arbeid som no ikkje lenger trengs i traktoreggas tidsalder,

 Men hesjing var du flink i (-  og til å helse fotografen -), her saman med mamma, tante Karen, meg og storebror Arne heilt til venstre.
Legg elles merke til at Arne har langbukse og langerma skjorte, det har eg og (ekstra lang langbukse?), men med oppbretta ermar, medan Reidar har stuttbukse og (snart orvaksen?) genser. Mamma har - som det sømer seg - kjole, og tante Karen som var byjente stilte i bukse og Fanatrøye.
Er det forresten eit kledeplagg som ligg på bakken (eller kan det vere vår kjære hund: "Lukki"?)
Men det var då, det - og ikkje no!

12. AUGUST - EIN MERKDEDAG

I dag, som dei fleste dagar elles, var eg innom bloggen til bror Reidar. Men nei, siste livsteikn frå bloggaren var 10. juli, rettnok ein merkedag for somme. Men vår gamle merkedag Ovaihogja, den 12. august hadde ikkje inspirert den nybaka pensjonisten til å ta seg på tak og gå til arbeids….

12. august 1878 vart det fødd ei jente som fekk namnet Helene Marie, foreldra var Anne Lovise og Østen Ingerigtson Gjermundstad.

Østen var bondeson frå Viks­dalen i Gaular, ved giftar­målet tente han hjå handelsmann Boalth (som døydde 1865, og som åtte bruk 1 i Flekke), og i 1873 kjøpte han bruk 5 i Flekke for 1300 spd.

Den førre eigaren, Anders Hansson, kjøpte Stav og flyt­ta dit - det er sagt at han flytta fordi han ikkje fekk fred meddi "Gamle-Hans'n" (faren) gjekk att...

Fønad på garden i 1865: 1 hest, 17 storfe, 16 sauer, 15 geiter og 1 svin. Utsåd: 5 t. havre og 4 t. poteter.

Lovise og Østen fekk 10 born i åra 1867 - 1888, 7 gutar og 3 jenter, yngste guten døydde 2 år gamal, dei hine vaks opp.

Dei fleste i syskenflokken var ugifte, fleire drog til U.S.A. og det vart inga etterslekt i Noreg. Ragnvald Kyr­kjebø, son til Ragna Tysse (Kaarstad), syskenbarnet deira, vaks opp på garden som fosterson, og tok sidan over garden.

Maria hadde frå ung alder krøkt rygg og brukte stav, visstnok etter eit fall i løa (høy-stålet), ho var gardsjente heime til ho døydde i 1961.

Så fekk me kvart år vite at onkel Trygve hadde og bursdag 12. august, og at dette også var dåpsdagen til bror Reidar. Det trefte seg og slik at likkjesyster Liv Elisabeth og vart døypt den 12. august, og dette vart ein dag mange vil hugse, ikkje berre me Ovaihogjen.

Turrhøytaking ein godversdag Ovaihogjen

I 1956 var det ikkje traktorvelde med siloslått og seinare traktoregg. Nei, høyet måtte turkast, det vil med få unntak hesjast sidan det sjeldan var lagleg ver til flatturking ved brøying. Og slåtten varte hjå oss som for dei fleste til midt i august. Natt til 12. august bles det opp med slik vind at hesjane stod mest tomme då sundagen kom. Hjå oss var det altså barnedåp, og på veg til og frå kyrkja i Dale var det full aktivitet med berging av turrhøy frå dei orblesne hesjane.

Det skulle ikkje undra meg om Papen bad til dei høgare makter om å halde regnet unna, men i så fall vart han ikkje høyrd: Regnet kom, og dei som ikkje har vortne plaga med å hesje vått høy som i utgangspunktet var turt, er ei oppleving fattigare. Hjå oss gjekk vel mest veka til endes før foret var samla saman og komme i hes på nytt. Og 12. august vart mint kvart år Ovaihogjen: ”Hugsar de barnedåpen til Liv?”

(Du har vel ikkje gløymt dagen, Reidar?)

KASTE RYMMASKE

Du kan truleg hoppe over denne blogsida viss du ikkje er oppflaska med ein dialekt frå Sunnfjord eller deromkring, eller viss du irriterer deg over løgne dialektord.
   Først ordet rymmaske, som er forklart i førre blogginnlegg, det om tettegubben. No har det seg slik at ein annan sunnfjording har gjort meg merksam på at det finst ei anna tyding av dette ordet. Så lurte han på om eg kjenner til den. Det gjer eg jo, viss det er dette han meiner:
   Du finn ein flat stein, går ned til sjøen og kastar steinen slik at han fyk mest mogeleg beint langs vassflata. Er du heldig, vil steinen sprette bortover både ein, to og mange gonger. Dette kallar me å "kaste rymmaske". Kvifor? Jau, det å få ein stein til å sprette og ikkje å søkke med ein gong, slik steinar helst gjer, er så ærerikt at du fortener ein rymmaske for kvart sprett. Denne kunsten har ulikt namn i ulike delar av landet. Har du eit anna ord for det, kan du jo bruke kommentarfeltet nedanfor.
   Det er berre så forbaska vanskeleg å få fat i nymjølka mjølk no for tida og heromkring. Dei er jo heilt slutta med mjølkekyr i ytre Kvinnherad. Og mjølk til rymmaske bør ikkje innom kjøletanken, og slett ikkje innom meieriet.
   Kva hjelper det då å kaste stein som sprett på vatnet?

TETTEGUBBEN

Tanken var at dette skal handle om tilknytingar mellom sniglar og sur mjølk med rømme på toppen. Då må eg nesten klargjere enkelte moment. Me har nyleg hatt jonsok, og jonsokdag hadde me her i huset mylse til middag, nett som i barndommen min heime i Sunnfjord. Rett nok kokte me ikkje mylsa sjølv, og det stod Vossadravle på den bytta me kjøpte. Men godt smakte det, nesten som heimekokt.
   Jonsokafta  var det rymmaske som stod på menyen heime i Flekke. Her må eg kome med ein språkanalyse av ordet. I normert språk kan denne fortreffelege retten heite rømmekolle eller mjølkering(j)e. Skulle me skrive rymmaske i normert form, kunne det verte ein rømmeask. Ein ask står i nynorskordboka, og tyder anten eit rankt og lyst tre, som du sikkert kjenner, eller ein bolle eller ei øskje opphavleg laga av trevyrke frå asken. Sidan eg no er langt inne i filologien, kan eg leggje til at ordet øskje/eske òg er avleidd av treslaget ask.
   Men rymmaske fekk eg ikkje jonsokafta, og har ikkje fått det på mange herrens år. Når mamma sette ned rymmaskar, var det ikkje i treskåler. Det høyrde ei fjern fortid til. Nei, ho henta fram det ho fann av glas- og steintyskåler, fylte dei med nysilt mjølk frå beista, og så var det berre å vente eit par dagar til mjølka var syrna. Her snakkar me sjølvsagt om upasteurisert og uhomogenisert mjølk, med andre ord eit reint naturprodukt. Såleis låg det ei god hinne av rømme på toppen når retten vart servert, derav namnet.
   Mange stader i landet snakkar dei om tettemjølk, som visstnok er noko liknande. Men då brukte dei å tilsetje litt bakteriekultur som dei hadde på lur, og som fekk mjølka til å arbeide seg sur på ein særskild måte. Dette kan du prøve å finne ut om sjølv, eg må snart kome til poenget med dagens tekst.
   Eg meiner å hugse bitar av noko som mamma har fortalt, og som kanskje skjedde i ei bygd ikkje langt frå barndomsbygda mi. Dei fekk byfolk på besøk og sette fram herlege rømmaskar til dei. Gjestene var tyrste og svoltne i sommarvarmen og åt av hjartans lyst. Men så fekk ein av dei ein slimut klump i skeia og lurte på kva i all verda det var. "Å nei, det er berre tettegubben, det. Han behøver du ikkje ete!" sa mor i huset. Tettegubbe? Jau, dei sleppte ein snigel opp i rømmasken for å få rett gang på syrninga av mjølka.
   I alle dei år ar eg trudd at dette var ei skrøne. For ordens skuld: Mamma brukte ikkje tettegubbar. Men no har eg leita på nettet og sett at det har gått rykte om ein slik framgangsmåte somme stader i landet. Difor håpar eg at du, kjære lesar, kan hjelpe til og hente fram opplysningar om liknande døme på edel matkunst.
   Kanskje sniglane kan brukast til noko likevel? Bon appétit!

MOLOSERVITUTTEN

Me har vore i retten. Me tretten fredsæle grannar her på berget laut svare for oss i jordskifteretten onsdag. Det handla om fortøyning av båtar i hamna vår. I denne prosessen, som har vart i snart to år, har eg lært mykje om havrett. Og om juss. Eg ser for meg at eg bør verte oppringd til hausten når den nye regjeringa Solberg/Jensen skal skipast. Dei treng ein havrettsminister. Ein veit ikkje kva vår kjære sjøfarts- og fiskerinasjon kan kome ut for, og eg kan ikkje hugse at me har hatt havrettsminister sidan salige Jens Evensen sine dagar.
   Så vil kanskje somme meine at eg ikkje er medlem i noko av dei to partia. Men kva skjedde då Jens vart utnemnd? Eg meiner å hugse at han ikkje melde seg inn i Ap før dei spurde han om han hadde lyst på jobben som statsråd utan departement. Kvalifikasjonane mine  kan det ikkje lenger vere tvil om, og dei står seg same kva parti som styrer landet. I pausen den dagen saka gjekk, drøfta advokaten vår og eg korleis rangordninga her i verda er skipa. Me vart om lag samde om at den er slik: Høgast rår pengane, så advokatane, så Gud, og heilt i botnen demokratiet.
   Eg har lært mange og viktige ord i desse åra mens me har kjempa for rettane våre i hamna. Det viktigaste er det du finn i overskrifta. Du skal få litt hjelp av nynorskordboka:
   servitutt m1, n1 (gjennom ty, frå lat av servus 'slave, træl') hefte på fast eigedom som gjev ein annan enn eigaren ein viss bruksrett eller rett til å nekte visse disposisjonar. Døme: Eit servitutt som gjev grannane vegrett over garden.
   I vår sak har me fått medhald i at eigedomsrett til sjøgrunnen utanfor tomtene til tre nausteigarar ikkje kan hindre oss i å leggje båtar der. Saka endte med forlik, så no må  eg kome vidare i min juridiske karriere før det vert for seint. Eg vart trass alt eit år eldre den dagen me sat i retten.
   Eit anna viktig ord me har lært takka vere denne prosessen, er tilflot og tilflotsrett. Det er så vanskeleg at ikkje eingong Nynorskordboka har funne noka forklaring.
   Men eg veit.
 

SKULEPOLITIKK OG PEDAGOGIKK

Kjære politikarar! Valkampen er i gang, og mange av dykk har lagt sin elsk på skulen.  Eller læst som de har gjort det. Eg er sterkt i tvil om kor bra det er. Uttrykket bjørneteneste er kanskje ikkje så lett å forstå i våre dagar, i og med at bjørnar for dei fleste er nokre søte dyr som går og ruggar eller klyv i trea i dyreparkar, godt inngjerde og i trygg avstand frå undrande tilskodarar. No slår eg opp på Wikipedia og  sjekkar opphavet til ordet:
   Bjørneteneste er eit uttrykk for overdriven hjelp som er meir til skade enn gagn for mottakaren. Munnhellet «å gjere nokon ei bjørneteneste» stammar frå Jean de La Fontaines fabel om tambjørnen som drap herren sin då han ville slå i hel ei fluge på nasen hans. Fabelen har opphav i ei eldre vandresegn. (Kjelde: Nynorsk wikipedia.)
   Kvar er det bloggaren og den pensjonerte læraren har tenkt seg i dag?  Jau, når politikarane diktar opp kjekke løysingar for yrkesutøvinga til profesjonelle lærarar, har dei gått langt over streken, eller klatra over gjerdet. Brått så har dei løysingar på alt frå mobbing til matematikk. Karatakterar skal inn der dei ikkje  høyrer heime, retting skal skje anonymt, ordensreglar skal skjerpast eller lempast på, alt etter kven politikaren snakkar til,  hovudplagga til elevane skal sorterast og vurderast, glupe pappagutar skal skjermast frå dei dumme og late ungane, strebarar i lærarflokken skal få meir pengar i pungen på kostnad av dei stillferdige slitarane, alt læraren gjer, skal kontrollerast, dokumenterast, noterast og arkiverast...
   Nei, no skal eg slutte å ramse opp. Kva ville du ha sagt, gode snikkar, om Siv og Erna hadde forklart deg kva slags treverk som er det beste, kor langre spikrar du skal bruke, og kva tid du bør bruke uimpregnert eller impregnert? Skal Kristin og Jens  velje oljetypen til bilen din og bestemme målemetoden når bilmekanikaren skal sjekke lysa?
   Kjære politikarar! Ikkje bland dykk inn for å fjernstyre fagområde de ikkje har greie på! No bør skulen få fred, bortsett frå når det kjem sterke råd frå lærarar og andre som arbeider i skulen. Men skaff heller dei ressursane som trengst!
   Og ei sak til: Norsk skule er mykje betre enn dei rykta som maktbrunstige politikarar vil ha det til. Nokre resultat kunne og burde vere betre, viss me skal tru på enkelte målingar. Men hugs korleis uttrykket bjørneteneste oppstod!
 

FØRSTE MØTE MED KVINNHERAD

Eg gjekk meg litt trøtt og lei av hovudfagstudiet på universitetet i Bergen og tenkte som så at det kunne smake med ein pause. Så eg søkte tre lærarpostar våren 1973. Eg fekk napp to stader, og den første som tok kontakt, var ein gammal kjenning frå Firda Gymnas. Eg hadde han ikkje som lærar sjølv, men han var med og hjelpte oss litt med russerevyen. No var Leiv Døssland, som han heitte, dagleg leiar for dei nyoppretta gymnasklassane i Kvinnherad. Jau, han kunne så godt som love meg jobben, og husvære skulle ikkje verte noko problem. Sommarjobb? Me måtte jo ha noko å leve av før den første lærarløna kom. Jau, det skulle gå fint. Han hadde kontaktar både på Søral og Valen sjukehus.
   Anne og Rune var einige. Så drog eg ein vakker maidag for nokså nøyaktig førti år sidan med snøggbåt til Sunde. Eg hadde med måleband, for noko av formålet med turen var å sjå på huset me skulle leige og ta gardinmål. Og så ville eg sjølvsagt sjå skulen og snakke litt med rektor.
   På Sunde kai fann eg ein buss som frakta meg trygt til Husnes. Det var eit merkverdig bygdesenter.  Nokre få butikkar, eit forsamlingshus og eit hotell låg ihopklumpa der bussen stansa, og oppetter bakkane strekte seg det eine rekkjehuset etter det andre med fire bueiningar i kvart. Og så skimta eg aluminiumsverket under ein dis av røyk eit stykke unna.  Nokon skule var ikkje å sjå. Men bussjåførar er venlege vegvisarar, så eg fekk ei grei forklaring om kvar eg skulle gå.
   Etter ein liten kilometers rusletur dukka det opp eit umiskjenneleg skulehus. Gymnasklassane skulle halde til på hi sida av bygget, attmed ein gymsal. Her laut eg gå rundt, og valde sjølvsagt den galne vegen.
   Brått kom det til syne nokre digre panoramavindauge, og innanfor dei såg eg ein flokk nesten nakne jenter som dreiv og plaska i eit basseng. Her var det best å ta ein stor boge og ikkje labbe langs glasveggen, skjønte eg. Det skulle ta seg ut om gymnasjentene første skuledagen til hausten når eg skulle presentere meg som læraren deira, at dei då skulle stikke hovuda i hop og kviskre at "sjå der, der er jamen santen han fyren som gjekk og glodde på oss mens me hadde symjetime i vår!"
   Omsider fann eg det som førebels var lærarrommet: eit klasserom som var innreidd til kontor,  arbeidsplassar for lærarane, læremiddelsamling, bibliotek og alt det ein skule med to klassar hadde bruk for utanom undervisningsromma.
   Førti år er gått. Det vart ein lang pause i arbeidet med hovudfaget i norsk. Pausen er ikkje slutt enno. Han tek aldri slutt. Men lærargjerninga tok slutt for snart eit år sidan.

FAN(ER) I DOMKYRKJA 17. MAI

Snart er det syttande mai. Det har vore ein årleg tradisjon i Bergen at det denne dagen har vore nynorsk festgudsteneste i Domkyrkja om morgonen før Hovudprosesjonen og Flaggtoget marsjerer ut på vandringa gjennom bygatene. Vestmannalaget, Bondeungdoms­laga og Bygdelaga har stilt med faneborg i kyrkja, men det må nok leggast til at det år om anna har vorte færre faner å sjå…..

I fjor gjorde styret i Bergen ungdomslag Ervingen vedtak om at dette ville dei ikkje vere med på lenger. Og i år har dei i sin visdom konfirmert vedtaket! Grunngjevinga skal vere at laget er eit frilyndt lag, og som difor ikkje kan stø eit bestemt livssyn.

Kva er dette for tøv? Styret må ikkje gløyme at laget er eit mållag som bør stå i front når det gjeld fremjing av nynorsk på alle område, også som kyrkjemål. Dette har ikkje med kristent livssyn å gjere, men med målpolitikk. Om ein skal stille med fanene i kyrkja eller ei, er ei sak for seg – i dette høvet er det som ei markering av kven som står bak dette måltiltaket.

Ved framvokster av nynorsk som bruksmål på alle omkverve først på nittanhundretalet var det ein klår strategi å arbeide for å innta viktige postar: Nynorsk i skuleverket, Nynorsk som kommunalt og statleg administrasjonsmål, Nynorsk i forretningslivet og Nynorsk som kyrkjemål var gjerne dei viktigaste arbeidsfelta i målstriden, sjølsagt med tillegg av Nynorsk som teatermål og nynorsk i presse og kringkasting. Og det kan sjølsagt nemnast kampen for norsk namneskikk så vel for stadnamn som for slektsnamn. Ein opplevde sjølsagt stor motstand, som når det galdt nynorsk liturgi at ein ”ikke kunne tolerere dette bondesproget, men la oss høre evangeliet på det sprog som Frelseren talte på Sinai bjerg” (fritt sitert).

Så til spørsmålet om faner i kyrkja: Det kan då ikkje vere det viktigaste i denne saka. Det viktige må vere å halde oppe tradisjonen med nynorsk gudsteneste i Bergen by. Og det bør laget stå bakom og stø – det går då på ingen måte i motsetnad til det grunnleggande og frilynde livssynet - tvert imot, skulle eg meine! Så får ein tillegge laget sine valde tillitsfolk i Bygdelagsnemnda avgjerdsmakt i fanespørsmålet og oppgåva å få fanene til og frå kyrkja, om det er det som er problemet.

God fridomsdag!
(Helsing Steinar )