MEIR OM UGRAS OG MAT

Tidleg om sommaren stakk jordnøtta opp av bakken. Me lærte å grave opp rota, og der hang det ein liten knoll, i beste fall så stor som eit stikkelsbær. Knollen var skiten, ofte litt ruglete og kledd med eit tynt skal som var lett å flå av. Og så var det berre å ete. Om det var godt? Tja, ikkje så verst. Det smakte nesten som ei rå potet. Iallfall tok me oss tid og tiltak til å grave fram ei og anna når det var sesong.

   Midt i høgsesongen for denne ville veksten hadde eg bursdag. Det har eg framleis, så å seie kvart einaste år. Og ein gong for om lag femtifem år sidan eller  deromkring kom bror Steinar med ein uinnpakka bursdagspresang til meg. Ein neve med jordnøtter som han hadde teke bryet med å grave opp. Skal tru om han ikkje til og med hadde vaska dei. Syskenbarna mine på Ilkjen var innom og feira seinare på dagen, og Peter'n tykte det var ein kjøle lur presang. Slik presang kunne ikkje han få, han som alltid har bursdag den tjueniande januar.

   Oppe ved riksvegen her på Eikeland har eg sett ein forekomst av jordnøtter. Kanskje eg må ta meg ein tur opp der med ein gravereiskap? Dei sit ikkje djupt.

UGRAS PÅ KVELDSBORDET

Me har ført ein heroisk kamp mot skvallerkål og løvetann her i hagen vår. Når det gjeld den sistnemnde, held me denne planta nokolunde i sjakk, men langt få heilt. Eg brukar å vippe opp med rota ein god del løvetenner om våren. Men dei er mange og spreidde, så det står alltid nokre att. Eg beundrar dei ikkje så lite. Inne i busker og kratt lagar dei seg til med høge, frodige blad og stilkar for å rage over dei andre plantane. På plenen derimot, lurer dei seg godt ned i graset og prøver å gøyme seg, heilt til det dukkar opp ein gul dott. Tidlegare tok me stundom ein haustingstur om våren og plukka unge lauv, skava av dei det grøne frå bladstilken og laga salat. Heilt greitt råstoff! Men i det siste har me ikkje kome oss til og nytta løvetannblada.
   Skvallerkålen er flokkplante. Han står oppmarsjert på tomtegrensa, ein enorm hær rett nedanfor hagen vår og fleire bataljonar i nabohagane. Me har likevel til no greidd å stanse han ved grensa. Skvallerkålen - Anne kallar han for djevlaklo - har ord for seg å vere ein bra matplante, og det vert sagt at det var munkane som innførte han her i landet. Men munkane har fått skulda for så mangt.
   Me har litt nesle og. Dessutan er det ein liten, fin neslelund nedanfor nabotomta. Og neslesuppe er godt; det har me kosa oss med mang ein gong heilt sidan me budde på Husnes og fann ein svær forekomst med brennenesle rett nedanfor ein bøgard.
   Her på berget veks det oregano både her og der. Han er truleg forvilla frå hagane, men denne planten skal og vekse vilt her i landet og heiter då bergmynte eller kung. Iallfall dukkar han opp som ugras både her og der.
   Vel, i går kveld plukka eg ein god slump friske, nye nesleskot, heiv oppi ein neve skvallerkål, ein dott oregano og nokre stilkar grasløk (grasløken er kultivert i krydderbedet vårt.) Råstoffet vart forvandla til ei herleg ugrassuppe.  Synd du ikkje var her og fekk smake!

PINSE

Dette er ei underleg helg for folk flest, gudelege som ugudelege. Kva er det me feirar? Vel - Den heilage ande, veit somme. Men kven var no det? Det er det vanskelegare å svare på. Faren og sonen gjev ei nokolunde konkret meining. Men Den heilage ande? Eller Den hellige ånd, som det heiter på sidemålet?
   Men feirar gjer me, to heile dagar til ende. Ja, kva er det med denne anden som gjer han fortent til dobbel helgedag på linje med jul og påske? Flaggdag er det og. Og kva tyder ordet pinse? Og kvifor kjem første pinsedag på den 23. mai i år, mens han neste år ikkje kjem før den 12. juni? Og kva slags folk er det som er så oppegsa for denne helga at dei går rundt og kallar seg pinsevener?
   Det er altså helg i morgon og, men for meg er det ikkje den heilt store stasen lenger med ekstra helgedagar om måndagane. Sist måndag var det 17. mai, som forresten ikkje er helgedag, men offentleg høgtidsdag. Det har seg slik at eg har fridag om måndagane likevel, anten det no er helgedag eller høgtidsdag, for eg er pensjonist dei dagane. (Eg er AFP-pensjonist med 40 % pensjon og 60 % jobb.) Som om ikkje det var nok, kom 1. mai på laurdag i år. Eg har altså vorte lurt for tre fridagar. Dei har eg tenkt å ta att på ein eller annan måte. Ein mobbar ikkje pensjonistane på den måten, berre så det er sagt!
 

17. MAI 1960

Ein fin vårdag for femti år sidan laut eg setje meg ned og skrive stil om syttande mai, etter pålegg frå lærar Olav K. Strand, norsklærar i første real. Eg tillet meg å referere stilen nett slik eg skreiv han. Det vil då seie at feil som Strand'n har retta, kjem med her:

17 mai 1960.

 Sola sein strålande frå ein høgblå, skyfri himmel. Ein maidag kunne ikkje vera venare enn denne, med nyutsprotte lauv på trea. Flagga, symbolet på den frie nasjonen blakra i den friske maibrisen, og det anga så godt frå nyutsprotne hegge- og epleblomar.
   Klokka sju small salutten, tre skot som vekte bygda. Etter middag tok folkefesten til. Sverre Fagerheim heldt tale for dagen i ungdomshuset. Talen var interessant, nesten som ein geografitime utan lekser. Etter talen gjekk folketoget med hurraroping og svinging av flagg. Så var det idrottsleikar for skuleborna ved skulehuset. Resultata var svært ujamne, men dei gjorde vel sitt beste. Åskodarane sat kringom og åt på iskrem eller drakk brus, som vart selt. Då idrottsleikane var slutt, gjekk folka derifrå litt etter kvart, og snart var der ikkje fleire att.
   Om kvelden var det folkefest i ungdomshuset. Først vart det diktopplesing. Ein mann las av diktet "Emne", av Olav Aukrust. Det handla om korleis folk måtte greia seg med det dei avla og laga sjølve på garden. Det einaste dei kjøpte, var jarn og salt. Etterpå vart det song, og så vart premiane til skuleborna utdelte. Vidare følgde ein gjetekonkurranse mellom høgre og venstre sida i salen, den høgre sida vann med eitt poeng. Der var spørsmål om dikting, matlaging og mykje anna. Så vart skodespelet "Den glade enkjemann" framsynt. Innhaldet var toskut, men skodespelarane spelte godt.
   Som vanleg var det dans etterpå, og då var det mange eldre folk som tok seg ein svingom, medan mange av dei unge reiste til Dale. Den syttande mai var over. Nordmennene hadde enno ein gong feira dagen då det store steget til fridom var teki i 1814.

Strand'n tykte at karakteren M minus var passeleg. Forresten trur eg at stilskrivaren gløymde å nemne fyrverkeriet. I Flekke var det vanleg å ha fyrverkeri etter programmet og før dansen. Det er ein skikk eg har sett lite til i andre norske bygder og byar. Men i Frankrike er det eit sjølvsagt innslag på nasjonaldagen!

KRITISK BRUNGRÅE SYTTENDEMAIAR

Det skal vere nysprotte bjørkelauv den syttande. Me har ein sein vår i år, men lauvet på både bjørk og ymse andre busker og tre har sprotte for fleire veker sidan her i Valen. Det har dei sikkert i Flekke òg, sjølv om våren kjem litt seinare der.
   Det vanlege var at lauvet var nysprotte til den syttande. Men eg hugsar to syttandemaiar på slutten av femtitalet då det var kritisk. Ein sekstande mai stod eit par utsendingar frå festnemnda og parlamenterte med papen om å få hogge pyntebjørk viss dei fann noko som var utsprotte. Skulle dei finne noko, måtte det vere kring dei solvende knausane ovanfor bøgarden vår. På avstand var det ikkje lett å sjå noko, men det skein så vidt i grønt eit par plassar oppe i Røveskòra og under Jota. Så dei vart berga den gongen.
   Eit anna år var det verre. Me skimta ikkje eit grønt lauv nokon stad, tvertimot låg det restar av snøfenner på skuggefulle stader. Men då me kom til ungdomshuset og skulle feire den 17., synte seg at syttandemainemnda hadde utretta mirakel. Det hang grønglitrande ungbjørker og skein ved porten og vakkert pynta kvistbundlar med grønt lauv på veggen i festsalen. Nemnda hadde vore føre var denne gongen, gått til skogs og hogge det dei hadde bruk for og sett i vassbytter i ein kyraflor. Kyrne stod nok inne enno, kva skulle dei ut etter når det knapt fanst eit grønt strå? Og i den lune floren narra dei bjørka til å tru at våren var komen.
   Så vart det syttandemai det året òg!

SJØSETJING

Så kom Tore heim i går, og i dag har me smurt påhengsen Birk, sett over skuta Sofie Karoline og sett ho på sjøen mens det var flod. Båten flaut i år og, motoren starta på andre eller tredje draget, og alt var i sin skjønnaste orden. Det einaste er årene, som eg har teke heim, fiksa dei litt og smurt dei inn med olje.
   Færingen vår heime i Flekke var eit kjært leikety. Han låg i vinteropplag på låven, så det var litt styr med å få han ned på fjorden. Til orientering for dei som ikkje er lokalkjende, kan eg opplyse at det var snakk om ein transport på tre-fire hundre meter. I mange år var det merra Bergfrid (og seinare hesten Berg) som måtte trø til. Og så burde eg ha hugsa om me brukte møkakjerra eller høyvogna. På sjøen kom han som regel kvar vår og heim att utpå hausten. Seinare var det motoriserte greier som frakta han til stranda. Men sjølv var og vart han robåt, utan motor av noko slag.
   Papen murra litt dei siste åra båten var på sjøen, for det var som regel eg som masa om å få han ut. "Du kjem og held ein kjølen leik om å få båten ut, men du er aldri her og hjelper til når me lyt ta han i hus."
   Den gilde robåten vår, som me aldri kjøpte motor til, enda sine dagar i hagen til bror Arne, der han stod som stas og leikeapparat i mange år.

SOFIE KAROLINE

For 26 år sidan kjøpte Rune ein snedden fjorten fots plastbåt for konfirmasjonspengar. Skuta var finskprodusert - av alle nasjonar - og merket var Lohi. Stort sett gjekk han under det namnet når me snakka om han. Etter nokre år flytte Rune ut or heimen, og foreldra betalte ut båteigaren og overtok lohien.

   Ti år etter at båten kom, fekk Anne og eg  det første barnebarnet med det klingande namnet Hannah Sofie. Me laut vente endå nesten ti år før det andre barnebarnet kom: Frida Karoline. Begge damene vert til vanleg tiltalte med det første namnet. Men namn nummer to kan brukast og: Bestefaren fann ut at det var på tide å gje lohien eit skikkeleg namn.  Dermed vart han døypt for Sofie Karoline. Sidan det var ein vaksendåp , vart det ikkje flaskeknusing og sjampanje.
   Motoren er ein seks hestars Suzuki. Då det tredje barnebarnet kom for fire år sidan, fekk han namnet Sigurd Birk. Eg ymta med Rune om at det var litt leitt at Sigurd ikkje vart med i båtnamnet. "Men då kallar me motoren for Birk!" var hans kommentar.
   I dag har eg vaska og stelt Sofie Karoline og måla over toftene, som var litt slitne i grønfargen sin. I morgon kjem Tore heim, så i helga skal me smørje og stelle Birk, setje han på båten og få skuta på sjøen.

Skipsrei(d)aren steller skuta Sofie Karoline

NY HÅRSVEIS

Nei, ikkje ny i grunnen, "det er vel den gamle", som O.H.Hauge sa om nymånen. Men no er eg nyklypt og med stutt vårsveis. Ikkje så pinnkort som eit par år i tidleg barndom, då eg vart rua heilt ned, som ein nyslegen timeoteiteig eller ein vårfjelga sau. Viss du blar tilbake i bloggen til eit høyvognbilete, kan du kanskje få eit inntrykk. Eg tykte det var fritt og godt å gå rundt med ein såpass snau skolt i sommarvarmen.
   Før eg kom meg til klyppedama i går, var eg nokså lurven på toppen, slik eg lett vert når håret gror for lenge og eg ikkje får somla meg til frisør. Spesielt når det er nyvaska og eg ikkje har hårkrem. For hårkrem likar eg å ha, det er noko eg tykkjer har redda meg sidan eg var nybakt tenåring og forstod at hårsveis var viktig. Til det pinnstive håret mitt var bryltuba eit must. No lesser eg ikkje opp som ein Elvis, men ein centimeter godt innsmurd etter hårvasken held dei mest nyfikne bustene på plass. Problemet no til dags er at det nesten er uråd å få tak i gammaldags hårkrem, det vere seg Wellaform eller Bryl.  Men gå på Valen matsenter, der sel dei framleis Bryl!
   "Men kvifor ikkje bruke hårgelé?" spør du. Det spør Anne om og. Tja, eg tykkjer ikkje det er så flott. Eller er det berre gammal uvane? I Barcelona no nyleg kom eg i vande. Tenkte å kjøpe undervegs, men fann ikkje tak i. Ikkje på Flesland flyplass. Ikkje i Barcelona heller, så eg kjøpte altså gelé i ein butikk der dei selde allslags småting. Men i ein supermarknad kom eg over noko som likna. Spansken min kunne ha vore meir habil, men eg tok sjansen. Det var iallfall ein krem på tube som låg i lag med ymse sortar herrekosmetikk.
   Vel framme på hotellet om kvelden skulle eg pynte meg for Anne og halve Barcelona.  Eg vætte håret og tok eit par centimeter av tuba og gneid inn. Duverda så det skumma! Eg sprang og slo opp i den spanske ordboka mi - litt for seint: Crema de afeitar. Barberkrem! Men håret låg no brukbart det, etter at eg hadde tørka vekk det meste og kjemt meg med omhug.
 

VILLSAU TIL LANDS OG SJØS

Av og til må eg skjerpe meg. Meir enn to veker sidan sist eg var her og skreiv. I mellomtida har me altså vore i Barcelona og smakt på sommaren. Fire dagar med klår himmel og temperaturar godt oppe på tjuetalet. Islandsoska heldt seg såpass på avstand at me kom både til og frå utan problem. Det var sutalause dagar i ein vakker by.
   Både før og etter spaniaturen var me nokre dagar i Bekkjarvik og gjorde våronn, braut ny potetåker, sette poteter og spadde ned georginerøter. Dette siste er mest til glede for vidlasmalen, som går fritt omkring i hagane der ute og beiter. Georginegras er ein av livrettene deira. Og no når det ikkje bur nokon fast i huset og hysjar dei vekk, er det lett for at det vert i minste laget med blomar. Men villsauene har fått status som eit verneverdig kulturminne, så kva gjer ein stakkars kultur- og blomeelskar då?
   Hunden vår, Bobbi, daud for tretten år sidan, såg annleis på fenomenet. Me var og bada og sola oss nede i Leirvikjo bak kyrkja og ante fred og ingen fåre i sommarvarmen for om lag tjue år sidan. Bobba fekk gå fritt, for me såg verken folk eller fe, og ho låg no der og teva med tunga langt ute. Brått fauk ho i rakettfart mot eit kratt og gøydde vilt. Ut or krattet kom ein villsau, og sauen og Bobbi ilte nedover på berget. Hundefilla tok ikkje tukt i ei sådan stund, og sauen, som aldri før hadde opplevd noko så nifst, hoppa beint på sjøen og la på sum mot Tysneslandet. Me stod hjelpelause att, kjefta på hunden, som omsider hadde roa seg, men fatta ikkje korleis me skulle hjelpe sauen. Han seig lenger og lenger ut, endå eg vil tru det var den første symjeturen hans. Men heldigvis for både oss og smalebeistet kom det forbi ein kar i ein påhengs. Han lingsa sauen om bord i båten og fekk han på land. Me venta oss kva som helst om aktløyse og uvitug hundehald, men gubben valde heller å snakke nedlatande om sauen: "Dei har jo ikkje hjerne, desse beista!"