GJENSTRIDIG KALV

Grannebonden Dagfinn bad meg om hjelp med ein oksekalv som skulle på si siste reis med dampen til by'n. Eller like gjerne den første reisa hans. Kalven hadde vel knapt nokon sinne vore utanfor Finn-floren då me kom og la grime på han for å geleide han til bryggja, der dampen no kom ulande og la seg til. Det var sommar og sundag, så me hadde mange tilskodarar.
   Dette kunne ha vore ei fredeleg og ærerik ferd, men kalven ville det annleis. Eit stykke på vegen gjekk det greitt, sjølv om stuteposen ikkje var nokon racer. Men Dagfinn og eg halte og drog, skubba og skjente, så me kom oss steg for steg nærmare kaia. Heilt til kalven fann ut at no er det nok. Då hjelpte det ikkje kor me halte og sleit, lokka og truga. Folkehopen ute på bryggja venta spent. Skipperen på dampen såg på klokka og riste på hovudet.
   Då  tok ekspeditør Audun affære. Han tok tralla som dei trilla varer med, og med sigaretten mellom lippene la han i veg innover mot oss som framleis hadde vona hangande i snøret. Snart  var han inne der me og kalven dreiv og motarbeidde kvarandre, og no var det inga bøn. Me tre karane vippa kalven opp på tralla og fekk han ut på kaia, der beistet fekk seg ein luftetur og kasta eit sårt blikk heim til  Finn-floren før han hamna i lasterommet. Endeleg kunne dampen seie dingelingelinng og leggje frå kai.
   Oddvar'n fortalde om opptrinnnet etterpå og skildra meg slik: "Håret  te Reidar'n sto ende te vêrs, å i enden tå kvert hårstrå  hång da ennj svettedrope!"
   Nett slik kjende eg meg òg.

FLEKKE KAFE

Sidan eg har kome i skade for å love fleire opplysningar om Flekke kafé, må eg vel gjere det, då. Kafélivet har teke seg monaleg opp att her landet, og kaffistover finn me over alt. Nei, dei heiter ikkje kaffistover lenger, no er det kaffibarar, der dei sel kaffi i hundre ulike variantar. Viss dei har italienske namn, er dei særskilt gjeve. Då fenomenet kafé oppstod, var det ein stad der du kunne setje deg ned og  kjøpe ein kopp av denne vidunderlege drykken. Eg reknar med at me har lånt ordet frå fransk, der café kan tyde både kaffi og kafé. Og om eg no ser på eigne røynsler, må eg tilstå at eg har drukke mange gode koppar kaffi på mange gode kafear.
   I mine tidlege ungdomsår var det haugevis av kafear i nabobygda Dale, så dei hadde visseleg mange kaffidrikkarar. Ja, og i tillegg må der har vore flust opp av folk som kjøpte seg lapskaus istadenfor å gå heim og ete. Dei hadde Firda billag-kafeen, Stjernen og Ungdomsheimen. Og så var der gjestgjeveri og pensjonat. Og du kunne setje deg ned med tebrød og bollar både på Øvste- og Nedstebakeriet. Ei stund var det meierikafe og, viss eg ikkje hugsar feil. Her eg bur no, i Valo (=på Valen i meir offisiell målbruk) bur det vel så mange menneske som det gjorde i Dale for femti år sidan, men kafé har me ikkje. Me lyt koke kaffien vår sjølve, heime på kjøkkenet. Me lyt òg lage til middagen vår sjølv, om me då ikkje går på gatekjøkken på Husnes.
   Men så var det altså Flekke kafé eg skulle skrive om. Marta og Karl hadde huset sitt så å seie nede på kaia der dampen la til. I eldre tider hadde det vore butikk i kjellaren, noko me kunne sjå spor etter om me keik inn glasa. Ved alle nedlagde rutebåtkaiar på Vestlandet ser du spor etter nedlagde butikkar. Oppe på veggen hang det eit pent og instruktivt skilt: Flekke kafé. Når framandfolk prøve å finne kafeen, vart dei litt i villreie. Kvar var døra? Jau, du måtte opp på baksida og banke på, og då kom Marta og Karl og viste deg veg inn i kleven. Så opna dei kjøkkendøra, skubba eit bord bortåt, sette nokre øskjer med snop fram på bordet og spurde kva du ville ha. Eg kan ikkje hugse at eg kjøpte noko anna enn karameller, femøres viss det var knapt med kontantar, tiøres viss eg skulle flotte meg litt. Dixie eller Smørbukk. Knut David assosierte dette snopet så sterkt til Marta og Karl at han på spøk kalla dei for karlameller. Ein hende gong tok eg meg råd til ei lita flaske brus. Denne nymotens brunsvarte brusen som no var å få, kalla Karl for Kosakola. Stort sett var det slike menyar me ungar satsa på. Vaksne karar kjøpte lagerøl, noko me såg på med skrekkblanda fryd: Verte dei fullje, skatru? Eg har høyrt rykte om at folk til og med kjøpte seg speilegg. Men viss nokon som les dette, har kjøpt andre retter, tykkjer eg dei bør leggje inn ein  kommentar, slik at biletet vert komplett.
   Ikkje le av Flekke kafé, slik utanbygds verdsvane gjester kunne finne på. Når dampen la frå kai og folk rusla derifrå, kanskje for å treffast med ein kopp kaffi i ei stove, gjekk nok me yngre inn i kleven til Marta og Karl, kjøpte vår karamell og kanskje ei lita brus, og så sat me lunt og godt og let praten gå.
   Det var nett det me trong der og då.

DAR KJEM DAMPEN

Me her vest har to fedrelandssongar. Den eldste og beste heiter Nordmannen, men me seier helst Mellom bakkar og berg. Den andre er like god og heiter Dar kjem dampen.
   Dette med rutebåten og vestlendingen var eg innom i går. I dag må eg nesten skrive meir om dampen, og atter ein gong går tankane til barndomsbygda Flekke, som miste rutebåten for vel førti år sidan. For ordens skuld: Her sleng kanskje ein og annan ung lesar innom sida mi som ikkje har fylt seksti eingong. Dei treng ei presisering: Dampbåtar var ikkje lenger vanleg ved bryggja heime, og heller ikkje ved andre bryggjer på femti- og sekstitalet. Men av gammal vane sa alle dampen, jamvel om det lukta diesel og solarolje frå maskina, og røyken frå skorsteinen var sparsam. Så veit du det.
   Dampen seig inn Flekkefjorden fleire dagar i veka, men det var om sundagane han var mest populær. Når folk hadde ete middag og strekt seg ei stund på sofaen, rusla dei på kaia, alle som ein. Og dar kjem dampen! "Her kjem eg!" signaliserte han med eit langt, mandig ul. Roleg og sindig som fjordagampen la han seg til kaia, fekk trosser og landgang på plass og starta opp vinsjen. Så var det å få mjølsekker og posten på land, kanskje òg ein sofa eller ein motorsykkel,  og så heiste dei slakteferdige oksekalvar og utmjølka kyr om bord. Dei fekk seg ein luftetur med vinsjen og hang og dingla ei stund høgt til vêrs med eit teppe under magen og sende forundra blikk til oss som stod på land. Stundom dukka det jamvel opp ein passasjer eller to, men i velmaktsdagane mine reiste me helst med buss til Sogn og tok MS Sognefjord.
   Etter ein times tid sa dampen farvel med ein serie bjølleslag: DING... DING...DING... DINGELINGELINGELINGELINGELIN... DING ... DING .....DINNNG og seig vørdeleg ut på fjorden og forsvann på vegen til nye bryggjer, nye folkemøte. Dar for dampen!
   Att stod me og let praten gå. Nokre avtalte nonsbesøk etter at Torkjell hadde sortert og delt ut posten, andre stakk opp på Flekke Kafé.
   Kafé i Flekke? Den lyt eg nemne i neste blogg.

TEK DU BÅTEN FRÅ EIN GJENNOMSNITTS VESTLENDING

... skreiv ikkje Ibsen om, men han burde ha gjort det. Han kunne ha skapt eit høgreist skjebnedrama, ein tragedie som hadde gjort han endå meir udødeleg, iallfall i kyst-Noreg.
   Å miste rutebåten er som å ta vekk litt av sjela vår. For nokre dagar sidan gjorde fylkesrådmannen seg tankar om å spare nokre millionar ved å fjerne snøggbåttilbodet mellom Bergen og Sunnhordland. Politikarane greidde å kvele ideen ved fødselen, ære vere dei for det. Hadde dei ikkje gripe inn, ville me ha fått eit folkeopprør her i Sunnhordland som ville fått sjauen i Egypt i fjor til å minne om eit landsens syttandemaitog.
   For ein del år sidan miste Sunde ferja. Rett nok vart det bygt nytt ferjestø i Opsangerneset, så det var ikkje det aller verste som kunne skje. Men for sundebuen var det eit hogg mot hjarteregionen. Kort tid etter følgde snøggbåtane med. Så miste me Os-båten her i ytre Kvinnherad for at indrelutarane skulle få eit båtsamband med Bergen. Det hjelpte ikkje kor me gret og skar tenner her i ytre luten.
   Verkeleg stormfullt vart det då ferja slutta å gå om Opsangerneset då Halsnøytunnelen kom. Det nye ferjestøet ligg der som ein diger parkeringsplass. For snøggbåtane går der enno, gudskjelov, og no har pendlarane god plass til bilane sine der på kaia. Så litevetta godt har det sive ut av det fælslege ferjerovet.
   Hin dagen laut ferja gå dit, sidan Halsnøytunnelen vart stengd i nokre få timar. Hadde me vore litt vakne, burde me ha mobilisert mannskoret (som ligg på sotteseng), skulekorpset og trekkspelklubben og teke imot henne med fagnad og flagg.
   I staden får me halde eit auge med fylkesrådmannen.

MEININGA MED LIVET

No dreg eg det for langt. men det er av og til lurt å ha ei fengjande overskrift når det ein skriv, er tull og vas. Eg skriv likevel, så får du sjølv avgjere om dette har noko med overskrifta å gjere.
   Eg avsluttar hermed - i allefall for overskodeleg framtid - serien om bortkasta og unyttig lærdom. Men først vil eg nemne litt om ein altfor lite påakta roman frå 1985,  "Professor Moreaus løyndom" av Ragnar Hovland. Det er litt av ein røvarroman, eit herleg samansurium av galne påfunn. Mot slutten av boka kjem hovudpersonen kaptein Margalo fram til professor Moreau og får oppleve den fantastiske oppfinninga hans. Det er ei diger maskin, seks meter høg og tolv meter lang, samansett av "fleire tusen delar som eigentleg ikkje hadde noko med kvarandre å gjere, men som likevel greip fullkome inn i kvarandre."  Så får me ei opprekning av nokre av dei merkelege komponentane, alt frå ein egyptisk mumie, ei symaskin, femti munnspel til ei rad med cockailglas. Professoren startar maskina, ymse figurar livnar til, og det kjem ut ei rad ulike lydar, lys og fargar. Kaptein Margalo er mållaus, gripen av ein eufori. Poenget med maskinen, fortel professoren, er at ho er totalt nyttelaus. Rett nok kan ho mikse herlege drinkar, elles kan ho ikkje brukast til noko som helst. Bortsett frå å sjå på. Og ei slik flott verdsmaskin som er utan ein kvar nytteverdi, er så farleg for stormaktene at dei set alt inn på å få henne øydelagd.
   Tilbake til røynslene mine med unyttig og bortkasta kunnskap. Eg gjev til slutt ordet til den kloke storebroren min, som skreiv i ein kommentar: "... det er noko som kallast "livsvisdom", og som er samansett av nyttige og unyttige element i komplekse strukturar."
   Sant nok, Steinar!

MEIR UNYTTIG TULL

Eg må snart gje meg med dette pratet om unyttig lærdom. Eg har mange moment på lista mi som eg ikkje skal utdjupe. Eg seier berre at hadde det ikkje vore for at eg vart lærar i fleire meir eller mindre unyttige fag, kunne eg nemne:
- Gammalnorsk. Eller norrønt, som me vande oss til å seie på universitetet. Eller gammalislandsk, som islendingane meiner er den rette nemninga.
- Litteraturkunnskap.  Kva skal me vel med dette? Ikkje nok med at eg har lese mengder med oppdikta historier om havet, kjærleiken, døden og meininga med livet. I tillegg har eg forsøkt både å lære meg sjølv og å lære andre korleis desse tullehistoriene skal tolkast.
- Fransk. Det har eg nemnt før. No har eg faktisk fått bruk for språket, ikkje berre fordi eg vart fransklærar, men fordi franskmenn helst snakkar og skriv fransk. Hadde dei gjort som engelskmennene og halde seg til engelsk, hadde me sloppe dette. Aller helst burde dei ha gjort som sunnfjordingane, snakka sunnfjordmål og skrive nynorsk. Hadde dei berre gjort det, hadde fransken vore heilt unødvendig og bortkasta. Men den gong ei.
- Historie. Det har eg forklart og grunngitt før.
- Shakespeare. Han måtte me lese om og av på gymnaset. Jau, eg fekk bruk for dette ein gong: eksamen på engelsklinja på Firda i hine hårde dage.
- Avlyd.
- Werners lov.
- Weber-tesane.
- Spinoza.
- Meininga med livet.
   No begynner det å gå rundt for den gamle bloggaren, god kveld! (Nei, du tek feil: Eg er klin edru!)

GERUNDIUM OG GERUNDIV

Denne latinen som eg skreiv om sist, fortener ein ekstra bloggtekst. Trass alt kosta det meg litt strev og møye å ta den eksamen. Så sjølv om faget var bortkasta og unyttig, må eg kunne bruke det til bloggmat.
   Då eg kjende på kroppen og såg på kalenderen at eksamen nærma seg, fekk eg farten opp på lesinga og pugginga. Eg tapetserte innsida på hybeldøra mi med store papirark der eg hadde skrive opp mønster på bøying av verb og substantiv i alle slags deklinasjonar og konjugasjonar. Så kunne eg stå der og høyre meg sjølv kvar gong eg skulle ut på do, ut etter kaffivatn eller ut på by'n. Det var ein kvisthybel som mange andre; me laut på gangen og bort ein lang korridor for å gjere vårt fornødne eller hente vatn. Kaldt vatn. Skulle eg ha varmt, måtte eg verme det på plata. Dette var ikkje så verst etter 1965-standard: Kamerat Roald laut gå frå kjellaren og til tredje etasje for å få gjort frå seg. Då eg budde på Radøy som erstatsningslærar, laut eg gå ned trappa, ut på garden, rundt skulehuset og inn på utedassen der.
   No må eg ikkje gløyme at dette skal handle om latin. Siste par dagane før eksamen sette eg meg ned i lag med Dagfinn og Roald, to gilde nordfjordingar som eg begynte å studere i lag med. Me samarbeidde oss gjennom tekst etter tekst, omsette og kommenterte kvar minste grammatiske snurrepiperi og kjende kor motet voks. Ein av dei aller siste tekstane me greip tak i, var eit stykke frå De bello Gallico av salige Iulius Gaius Caesar. Midt i forteljinga om dei underlege gallarane som han kriga med, dukka det opp eit snurrig uttrykk. Me vart samde om at dette var ein gerundiv. Så viss me får dette til eksamen, skriv me at det er gerundiv, sa me i kor.
    På eksamen fekk me stykket frå De bello Gallico. Me gneid oss i hendene, for dette kunne me. Me omsette, kommenterte og synte at me kunne meisle ut nokre setningar på latin som ei omsetjing frå ein kort, lett norsk tekst.Men då eg kom til den før omtalte grammatiske nøtta. fekk eg anfektelsar. Eg drog i tvil vurderinga vår frå kvelden i førevegen og bestemte meg for å skrive at det var gerundium. Så då skreiv eg det, grunngav og leverte inn.
   Etterpå hadde me ei lita oppsummering oss imellom. Då tilstod eg at eg hadde skrive at det var gerundium, ikkje gerundiv, og at eg hadde gode grunnar for å meine det. "Kva!" ropte Dagfinn og Roald og skulte stygt. "Var vi ikkje einige om å skrive gerundiv?"  Eg vart skulda for å vere usolidarisk og det som verre var. Eit ord er eit ord, ein mann er ein mann.
   Me greidde eksamen, alle tre. Rett nok var Roald frykteleg bange, for han meinte at han hadde kome i skade for å bøye posse feil.
   I så fall var det ikkje min feil.

UNYTTIG LATIN

I serien min om bortkasta innsats på unyttig lærdom er turen komen til latin. Her har eg solid støtte i klassisk norsk litteratur. Alexander Kielland tok nærmast livet av ein sympatisk ung mann for å prove at latinen var livsfarleg: "Mensa rotunda," svarede lille Marius og døde. (Romanen Gift, kap. 7.)
   Eg gav meg i kast med filologistudiet hausten 1965, og opplevde at første året stort sett skulle gå til nokre førebuande fag: filosofihistorie, psykologi, logikk, fonetikk, språkvitskap og latin. Me prøvde å bille oss inn at alt dette var hyggjeleg og nyttig, og me deklinerte og konjugerte etter fattige evner. Kvart einaste jævla verb kunne finnast i om lag 140 ulike former. Og dette ettertrakta verbet dukka ofte ikkje opp før mot slutten av setninga. At romarane var eit utspekulert og vondskapsfullt herskarfolk, er velkjent. Og språket dei tok med seg og prakka på dei undertrykte folka, var ein svært utspekulert torturreiskap. Ikkje berre det, på same vis som arvesynda har det heimsøkt mange generasjonar i ettertid, berre endå verre enn omtalte synd, som kun skulle gå i tre-fire ættledd. Jamvel me, opp i det høge og frie Nord, som slapp åket frå romarane, laut kjempe med språket deira om ein ville opp og fram.
   Eg var nett akkurat så gammal at eg ikkje slapp unna, men kort tid etter min eksamen, avskaffa dei den obligatoriske latinen for filologar. Dei som styrte på haugen, oppdaga brått kor unyttig og bortkasta denne kunnskapen var.
   Så kunne eg nok seie med Per degn at eg ikkje ville unnvere latinkunnskapane mine for nokon pris. Det er berre det at mesteparten har hamna i den ovtjukke gløymeboka, saman med store mengder av alt det andre eg har prøvd å lese eller lytte meg til fram gjennom åra.
   Eg hadde ein inspirerande, flink lærar på begynnarkurset i latin. Han begynte kvar førelesing med eit latinsk ordtak. Somme av dei var både festlege og tankevekkjande. Oportet nos omnia nescire. (Hugsar eg rett no?) Då eg var heime på juleferie og snakka om mine nyvunne latinkunnskapar med døme frå slike ordtak, vart bror Arne interessert. Han delte lærarrom med soknepresten, som likte å slå om seg med ymse sitat, gjerne på latin. "Eg må lære nokre slike så eg kan dupere presten," sa han. Til dømes ordtaket som eg nett har sitert.
   Det er rimeleg at me ikkje veit alt.

UNYTTIG NATURFAG

No dristar eg meg til å seie at eg opplevde mykje av undervisninga i naturfag for unyttig, keisam og bortkasta. Det galdt delvis på folkeskulen og iallfall både på realskulen og på gymnaset. Me skulle til dømes lære oss korleis tre, plantar og ekle dyr såg ut inni, lære namna på kvar minste bit og helst kunne teikne dei. Eg slong med, men tykte ikkje om det.
   Inst inne såg eg nok ein viss nytteverdi i litt av dette faget og meinte ikkje at det var berre unyttig. Men det var vel helst karakteren som gjorde at eg la arbeid i lekser og konsentrasjon i timane.  Eg leverte jamvel inn herbariet på ungdomsskulen fullt av flatklemde blomar, men såg det aldri att.
   Så må eg endå ein gong fortelje om året som erstatningslærar på Radøy, der eg kom fersk frå gymnaset og underviste fjerde- til sjetteklassingar i mangt og mykje. Mellom anna naturfag. Brått fekk eg bruk for litt av det eg halvt medvitslaust hadde konsumert. Ikkje berre det. Nokre av elevane likte faget og vel så det. Skulehuset låg som bygdeskular flest lagleg til, omkransa av skog, mark, bø og bakkar. Så fleire naturfagtimar kunne gjerast unna ute, me kunne plukke blomar, sjå på tre, busker og småkryp. 
   I bygda var det dessutan ein 4H-klubb som hadde møte i skulehuset, og som eg vart lokka til å ha eit visst oppsyn med når dei var samla. Her gjekk det òg på kjennskap til og stell av plantar og dyr.
   Eg hugsar ein av elevane mine. Han sleit fælt med lesing og skriving, var skrøpeleg i engelsk, men ein kjekk plugg. Han var ein ivrig 4H-ar, han dyrka blomar og grønsaker, og han var blant dei glupaste i naturfag. Eg tillet meg ein gong å prøve å forklare kolsyreassimilasjonen og fotosyntesen, dette smarte krinslaupet mellom plantar og dyr med vatn, luft og sol som hovudelement. Det var ein teoritime som var vanskeleg nok for lærarjyplingen og sikkert for mange av dei håpefulle radværingane. Men han guten som eg nemnde, og som sleit i mange fag, sat med lysande auge og forstod.
   Jamen trur eg at naturfagtimane var dei aller kjekkaste både for elevane og meg.

ANNUITETAR

Mykje av den matematikken eg hadde på gymnaset, var unyttig og bortkasta lærdom. Me hadde mellom anna om noko som heitte amortisering og annuitetar. Hugsar eg ikkje feil, handla det om nedbetaling av lån. Gjeld har eg hatt i store delar av livet, og pengar har sirkulert mellom meg og banken i ein ujamn rytme. Som regel har banken hatt overtaket, men aldri så mykje at dei har ottast at eg skulle gå overende på ei slik vis at eg kunne dra med meg banken òg.
   Men altså, på engelsklinja i det gamle gymnaset hadde me matematikk i to år med eksamen. "Berre me ikkje får ei oppgåve med annuitetsrekning!" sukka mange. Det fekk me. Den oppgåva gjorde eg meg fort ferdig med. Eg rekna først med tabell, deretter med formel (om det då ikkje var omvendt), fekk same svaret og kjende meg trygg på at oppgåva var løyst. Det gjer eg enno.
   Kva var så problemet? Vel, eksamen gjekk bra, om det ikkje vart toppkarakter. Eg rota meg borti noko som alle ville rekne som lett, meg sjølv inklusive, ei likningsoppgåve der ein tryllar med plussar og minusar. Som kjent kan ein pluss verte minus og ein minus pluss i matematikken under visse omstende, noko med forteikna, hugsar eg ikkje feil. Hegel og Marx er inne på noko som har ein fjern likskap, ein tese føreset ein antitese, og vips, får du ein syntese som verken er a eller b, men ei større eining, om eg forstår dei rett. Dette reknestykket var i grunnen så lett at eg ikkje oppdaga tabben med skifte av forteikn etter ein minus, eg leita og grov på feile plassar og fekk det berre ikkje til å gå opp. Difor snudde eg oppgåva på hovudet og laga ei løysing med provføring som sensorane sikkert godtok. Men tida gjekk, og dei siste minuttane på eksamen skreiv eg i rasande fart svara på det aller lettaste reknestykket, der eg ikkje kom heilt i mål. Dei som måtte leve att av sensorane, undrar seg nok enno over den eleven som løyste annuitetsoppgåva så lett, men ikkje svarte fullstendig på plankeoppgåva.
   Etter den maidagen i 1963 har eg halde meg langt unna annuitetsrekning og stolt på at banken greier det. Sidan eg ikkje hamna i  den bransjen, må det seiast at innsatsen min på det feltet var bortkasta strev og unyttig kunnskap.
   Men det er kjekt å vite at eg løyste annuitetsoppgåva.

FORKLÅRINGA

Me hadde eit underleg fag på folkeskulen som heitte Forklåring. Rettare sagt: Det var ein disiplin i faget kristendom, og han kjem høgt på lista over unyttig lærdom som eg har måtta streve med i min akademiske karriere. Her fekk me prenta inn ei rekkje trusartiklar henta frå den litt meir lettfattelege boka Luthers litle katekisme. Mykje av innhaldet i katekisma var forståeleg nok. Her stod det kva me skulle tru på og kva me skulle gjere og ikkje gjere. Alt var ikkje like klart, saktens. Nattverdssakramentet og Den Heilage Ande er to element som me sleit med.
   Men forklåringa var endå merkelegare. Det var ei bok med kvast formulerte spørsmål og like lakoniske svar. Verken spørsmåla eller svara var særleg lette å begripe. Eg trur ikkje ho opna for andre spørsmål om me sat og grunna på noko. Men me pugga dei som stod der med tilhøyrande autoriserte svar, reiste oss opp og lirte spørsmåla og svara av oss, og så var dei gløymde.
   Eg er ein tolig mann, men eg slit med å kome på om dei har hatt nokon nytteverdi, desse timane med pugging og utspørjing. Det måtte om så vere evna vår til å pugge. Den evna har ikkje elevar flest i dei klassane eg slit med. Iallfall ikkje når det handlar om franske gloser og grammatiske reglar.
   Men det er kanskje avdi dei innser at dette er heilt bortkasta lærdom. Det skjønte ikkje me då me pugga forklåringa.

SKJØNNSKRIFT

I serien om den unyttige lærdommen eg har slite med ut gjennom livet, vil eg ta for meg skjønnskrift. På Flekke skule lærte me å skrive, javisst. Skrivereiskapen var eit kapittel for seg: Pennhaldar, stålpenn, blekkhus med blekk, dyppe pennen i blekkhuset og føre han over papiret utan å søle for mykje. Bruke trekkpapiret med faste mellomrom, og ikkje ha att skriveboka før blekket var turka. Eg lærte det så nokolunde, men ein del småflekker og undødvendige blå strimer vart verande i skriveboka og let seg ikkje viske vekk med særleg hell.  Denne kunsten er det lenge sidan eg har hatt bruk for. I nostalgiske stunder drøymer eg nok om å kunne skrive på denne måten, men det er bra at eg heller kan skrive på maskin: Av omsyn til dei som skal lese. For det var ikkje nok finmotorikk i fingrane mine til at eg nokon gong fekk meir enn Godt i skriving på barneskulen. Og særleg betre er det ikkje i dag med den tamen.
   Men skrivekunsten skulle førast vidare, me skulle skrive vakkert. Her var det at eg mislukkast, om ein då ikkje roar seg med at karakteren Godt er godt. Skrivetimane på skulen var forresten ikkje så verst. Me fekk utdelt skrivebøker med noko som likna notelinjer, og det stod ein tekst me skulle kopiere. Annakvar remse med hjelpelinjer var blank, og der skulle me skrive. Linjene skulle hjelpe oss til å halde rett dimensjon på bokstavane. Eg skreiv og skreiv, og lærar Årøy kom med ei ny skrivebok når eg hadde skrive ut den gamle.
   Men dei tekstane me skulle skrive av, var slett ikkje dumme. Diktet "Då Olav lærde lesa" frå Storegut av Aasmund Olavsson Vinje var ein av dei. Då eg hadde skrive ut ei mengd skrivebøker, kunne eg diktet så godt som utanåt. Ein del sit att framleis:
   "Dei seier at tidi ho lid og ho skrid og fram mot eit betre seg søker. Min ungdom fall inn i ei underleg tid då fyrst upp til oss det kom bøker" ... "Ei bok var ei æra, eg minnest det tidt, i høgsetet sat ho som gjesten..."
   Og meire til. Det kom altså noko ut av skrivetimane. Det som ikkje hang att, var skjønnskrifta. Den lirka eg og lempa eg på i åra som kom, men skjønn vart ho aldri.
   Nokre år seinare stod eg faktisk på Nordanger skule på Radøy og underviste i skriftforming. Ikkje le, eg laut berre ta det som kom i denne sjetteklassen eg hadde hovudansvaret for. Det einaste eg slapp unna, var rekning og sløyd. Eg doserte både bibelkunnskap og song med dei. Men dei hadde ikkje skjønnskrift, dei skulle skrive formskrift. Eg apa etter mønsterbokstavane av fattige evner og viste dei på tavla, og ungane klaga ikkje.
   På timeplanen stod det skriving, men mesteparten av innsatsen min  i skrivetimane gjekk til høgtlesing. Eg las høgt frå barnebøker eg sjølv hadde likt då eg var unge. Halvor Floden, Ragnvald Vaage og meire til. Reine gutebøker som eg hadde likt, gjekk ikkje godt. Då protesterte jentene. Det laut vere bøker som handla om både jenter og gutar. Der lærte eg noko. Så der sat eg bak kateteret og las, mens dei små balte og forma bokstavar i skrivebøkene sine. Stundom datt pennen ned og munnen opna seg når forteljinga vart altfor spennande.
   Skrivetimane var av dei kjekkaste timane me hadde. Og så lærte eg litt formskrift.

RUND DAG

 

I dag for seks hundre år sidan vart det fødd ei lita jente i den vesle avsides landsbyen Domrémy  Frankrike. Tretten år seinare meinte den svært fromme tenåringen at ho høyrde Guds stemme, og at ho såg englar. Som syttenåring insisterte ho på at ho skulle føre den ukrona, tafatte kong Karl til siger mot engelske okkupantar og svikefulle burgundarar fordi Gud hadde pålagt henne dette oppdraget. Det utrulege skjedde at ho fekk dra til kongen sin residens i Loire-dalen og overtalte han til å gjere som ho sa.

   Endå meir utruleg var det at ho langt på veg makta rolla som hærførar. Ho kjefta på barske, lurvete krigarar som forguda henne og slutta å banne og oppføre seg bøllete. Dei slost som for livet, jaga engelskmennene på retrett, og franskmennene fekk nytt mot, ny optimisme. Uner leiing av ei syttenårig jente på  ein meter og sekstito centimeter og om lag 40 kilo.

 To år seinare vart ho teken til fange, ført til Rouen og brend som heks av engelskmennene etter ei merkeleg rettsak. På bålet bad ho om frelse for sjela si og for fiendane sine. Først då angra engelskmennene og uttrykte at "me har teke livet av ei heilag kvinne." Eit par tiår etterpå var engelskmennene jagde frå Frankrike og paven kunngjorde at brenninga var ein tabbe. 

   Er det rart at franskmennene dyrkar henne som helgen? Og at ho er Anne sitt store førebilete og dermed ei av dei kvinnene eg beundrar mest? 

UNYTTIG LÆRDOM

No på mine gamle dagar går tankane tilbake til så mangt, som du sikkert har merka viss du les bloggen min Til dømes tenkjer eg stundom på alle dei åra eg har brukt på skulegang og utdanning. Mangt og mykje har eg vore innom og lært. Såleis har eg lagt ned mykje tid og krefter i tileigning av unyttig lærdom. Eller i strev med å lære slikt som eg ikkje greidde å lære skikkeleg. Og som eg ikkje fekk bruk for.
   I år underviser eg i fransk og historie. Til all lukke er det sjeldan elevane spør om kva dei skal bruke det til, det som eg prøver å få dei til å lære. Slike spørsmål kom oftare før. No spør dei sjeldan. Og viss dei spør, seier eg kanskje at det er opp til dei sjølve. Når det gjeld historie, seier eg stundom at det får dei i alle fall ikkje bruk for. Det er heilt unyttig, viss dei då ikkje skal verte historielærarar. Og det er det dei færraste som, skal. Fransk får dei i alle fall ikkje bruk for viss dei ikkje lærer det. Viss dei ikkje lærer seg noko fransk, kan dei ikkje bruke det til noko anna enn skrekk og åtvaring.
   Det var litt om elevane mine. Eg er ikkje så glup til å fortelje dei kva som er vitsen med å lære om føydalismen eller kong Sverre. Eller om gerundiv i fransk. (Det siste greier eg aldri å lære frå meg, forresten. Føydalismen er greiare.) Men viss dei hadde spurt, kunne eg ha fortalt dei om alle timane. dagane, vekene og åra eg har brukt på unyttig kunnskap.
   Her har eg bloggmat for store delar av 2012. Så du får følgje med!

GODT ÅR!

Eg har ein eller annan gong bestemt meg for at eg ikkje skal bruke bloggen som dagbok. Men det er kanskje feil. For då kunne eg lett ha fylt nokre linjer kvar dag om skit og ingen ting. Likevel: No skal me ikkje blåse av dei enkle, kvardagslege stundene, dei som me har flest av. Demed vert det nokre få linjer her om laust og fast, ikkje noko mimring frå gamle dagar, ikkje noko spennande frå nye dagar.
   Me har hatt ei av dei rolegaste jule- og nyårshelgene eg kan minnast. Retteleg julefred. Dei to yngste gutane våre æra oss med sitt nærvære. Barnebarnet som skulle kome, kom ikkje, ho fekk sykje og greier rett før jul og valde oss vekk. Vegard drog nord att torsdag, men yngste guten vart til i dag. Nyårsnatta gjorde han ære på dei gamle foreldra med sitt nærvære. Me åt ein eksotisk rett (mexikansk?), og etterpå sat i  me timevis og såg på elden i peisomnen vår, smatta på noko godt og småprata. Fjernsynet var slått av. Denne jula vart det ikkje skiturar på Tore og meg, slik som i fjor og i forfjor. Hovudgrunnen til det er lett å skjøne når ein ser ut glaset.
   Så no er me inne i eit nytt år, og eg har ikkje formulert noko ønske eller lovnad for det nye året. Eg har tenkt på det, men eg tør ikkje.
   Eg lovar likevel å skrive ein og annan bloggen i år òg. Ja, eg lovar!

                                    Godt nytt år!