PÅSKEREISA 2020. FASIT MED FORKLARINGAR

 PÅSKEREISE 2020 ETAPPE 1 

Fleire norske stader har heilt like namn med to ledd. Første leddet er av gresk opphav andre er nordisk. På ei stor og folkerik øy finst det minst tretti stader med det same namnet, men lett tilpassa språket i landet og i to nesten like variantar. Me skal fram til ein stad i Noreg, som har eit heilt anna namn, men mellom anna det til felles med den eine norske staden at begge har ein institusjon av nokolunde same slag, begge har folk som arbeider med framstilling av eit visst produkt som dei ikkje lagar på stadene med omtalte namn, og begge stader bur det folk som ber namnet denne oppgåva omtaler.

 LØYSING

 Første leddet i namnet Kyrkjebø er avleidd av gresk kyriakon. Det kan omsetjast som huset til sjefen, eller Herrens hus, for å vere litt sakral. I Storbritannia, særleg i Nordaust-England, finst det mange stader som heiter anten Kirby eller Kirkby, namn som danske og kanskje norske vikingar har etterlate seg der. Den største staden i Noreg med det namnet er Kyrkjebø i Høyanger kommune i Sogn, og der ligg det ein psykiatrisk institusjon, Tronvik. Me skal altså fram til ein annan stad der det òg ligg ein psykiatrisk institusjon. Då skal me til Valen. Sameleis som på Kyrkjebø i Høyanger bur det folk her med dette etternamnet, og på begge plassane arbeider ein del folk i aluminiumsindustrien, på Husnes eller i Høyanger.

 ***

 PÅSKEREISE ETAPPE 2 

På denne flata i eit dårleg steikt område i ein norsk by var ein person nær ved å oppnå ein stor triumf som glapp i siste liten. Men mange har lykkast, andre har gått skuffa derifrå. I nærleiken blir det unyttige til det nyttige. Folk som har det travelt, får snart viljen sin oppfylt, og folk med pengar kan lette på kontoen og fylle posane. Her er det etter det eg veit, ikkje utstyr til seglskuter, om nokon skulle tru det. 

LØYSING

 Ein fisk eller ein kotelett som er dårleg steikt (eller dårleg kokt) er truleg rå inni. Rå er òg eit ord frå seglskutespråket. I Rådalen i Bergen ligg det svære kjøpesenteret Lagunen, eit bossbrenningsanlegg som gir frå seg varme og eit veganlegg som snart opnar for snøgg trafikk til Os. I Rådalen finn me Fana Stadion, som er løysinga her. Der sprang Rune Kyrkjebø hundremeteren på krinsmeisterskapet den sommaren han fylte femten. Han låg an til å vinne, men vart forbisprungen av to konkurrentar rett før målstreken. 

***

 PÅSKEREISE ETAPPE 3

Me kan krysse denne staden på fylkesvegen med nytt primtal som inkluderer det gamle primtalet. Når me gjorde det for ein del år sidan, var det lite å sjå. Innbyggjarane meiner at dei ikkje bur i nokon kommune. Me må ikkje late oss narre til å tru at staden har tilknyting til eit subtropisk havstykke, men staden har hatt meir å seie for radiosendingar frå tilhøyrande lokalkontor. Island og Kina har vore inne i diskusjonar. Vegen ligg 37 moh., men før var det lett å kome til fjells. 

LØYSING

Fylkesveg 79 kryssar bygda, og denne vegen er del av den gamle riksveg 7, seinare fylkesveg 7. Tidlegare låg det tjukk, kvit industrirøyk langs vegen, så me såg ikkje mykje av bygda. Denne bygda ligg i Kvam herad, ein av få kommunar som insisterer på å kalle seg herad istadenfor kommune. Fisken ål har den fikse ideen at han sym heilt til Sargassohavet for å gyte. Siv Fossåskaret i NRK Hordaland er frå denne bygda, der Bjølvefossen smelteverk ligg, eit anlegg som heldt på å bli nedlagt og flytta til Island for nokre år sidan. Men det enda med kinesisk kapital og ny giv i Ålvik. Trallebana som gjekk høgt til fjells, vart bygd for å nå raskt fram når kraftanlegget skulle stellast.

*** 

PÅSKEREISE ETAPPE 4

 Eit holete område med eit modalt hjelpeverb og eit skremsel eller grasbakke med eit særsyn som kan skruast av og på. No er det relativt roleg, så mange er passeleg sure. Ikkje langt unna boltrar det seg ein masse småfisk. Pengemangel er ikkje noko stort problem, og folk deromkring har god plass. Men nett her er det nesten ingen som bur. 

LØYSING

 Ei rad tunnelar pregar vegen opp denne dalen, med hjelpeverbet Må og skremmeordet bø i namnet. Her kan me skimte Vøringsfossen, som vert nedstengd og påskrudd når det passar. Elva er nemleg regulert og går i tunnel ned til Sima kraftverk. Men i konsesjonsvilkåra heiter det at turistar skal f å sjå fossen i turistsesongen. Og det hender dessutan at dei opnar fossen når vassmagasina er fulle.Då denne oppgåva vart laga, var det hytteforbod og andre strenge reglar på grunn av koronafaren, så alle hytteeigarane oppe ved Garden og Maurset fekk seg ei ufrivillig hyttepause – desom dei var lydige. Inne i fjellet i Sima, der kraftstasjonen ligg, er det eit setjefiskanlegg som skal ta vare på fiskestammane i dei regulerte elvane. Eidfjord kommune er ein svært rik kommune og med få innbyggjarar. Her i Måbødalen bur det nesten ingen.

*** 

PÅSKEREISE ETAPPE 5 

Me er ikkje lenger i det fylket der du kan finne dei fire første reisemåla. Denne staden eksisterer og er ikkje eit eventyrområde. Ein idrettsutøvar gjorde to svært rosverdige prestasjonar i same fylket. Han kom frå ein by som ikkje er kjend for denne idretten, og har same førenamnet som den største kjendisen på staden me skal til. Staden var forresten lenge kjend for ein annan idrett. Stasjonsbygningen er ei arkitektonisk perle. LØYSING Me er i Innlandet fylke no. Første leddet i namnet til reisemålet er Alv, men namnet kjem nok ikkje frå eventyrfiguren. Kjell Storelid frå Stord fekk to sølv i OL på Lillehammer, rett bak vinnaren Koss. Skeiseløpa gjekk forresten på Hamar, som ligg i same dåverande fylke som etappemålet vårt. Men den store kjendisen her er sjølvsagt ein annan Kjell, med etternamnet Aukrust, fødd for hundre år sidan no i april. Etappemålet Alvdal var i si tid særskilt kjend for skisport. Rørosbanea kryssar bygda, og den arkitektteikna stasjonsbygningen er nyrestaurert og vakker. 

*** 

PÅSKEREISE ETAPPE 6 

Me snakkar no om ein kommune, ikkje ein fugl., og me er i same fylket som i førre etappe. Kommunen og det nære omlandet utmerkar seg når det gjeld arkitektur og kokkekunst, men her er andre viktige høgdepunkt. Her står ei statue av ein slektning av kjendisen i etappe 5. Meir skal oss ikkje røpe.

 LØYSING 

Fuglen Lom har truleg ikkje noko med kommunenamnet Lom å gjere. Me er framleis i Innlandet fylke, men hadde dette vore i fjor, hadde me kryssa ei fylkesgrense og hamna i Oppland. Arne Brimi er frå desse trakter, frå Vågå kommune nær grensa til Lom, og fleire andre storkokkar har kasta glans over bygdene, delvis i Lom kommune, delvis over grensa til Vågå. I Lom er og ein dugande bakar. Lom stavkyrkje fell godt inn i den særmerkte arkitekturen med svarte, tjørebreidde tømmerhus. Farbror til Kjell Aukrust, diktaren Olav Aukrust, er heidra med ei statue ved kyrkja. Og gløym ikkje dei høgaste høgdepunkta i landet: Galdhøpiggen og Glitretind. I Gudbrandsdalen og fleire bygder kring Døvre , både i nord og i vest, seier dei oss der andre seier vi eller me.

***

PÅSKEREISE ETAPPE 7 

No er me i eit nytt fylke. Dette er eit flatt, vindfullt og svært bråkete område. Trass i det har folketalet auka ein del dei siste åra. Frua har sett spor etter seg både i historia, litteraturen og kulturlandskapet. Blir ein svimmel av å bu på denne staden? Eg veit ikkje, eg har aldri vore der. LØYSING Ørland er vald som hovudbase for dei nye kampflya, eit maskineri som lagar eit helveta bråk når det fer til vêrs. Ute på kysten her i Trøndelag er det flatt og vindfullt, har eg høyrt. Takka vere oppbygginga av flybasen saman med ei kommunesamanslåing har folketalet auka ein god del i det siste. Fru Inger til Austråt regjerte her på femtenhundretalet, noko som mellom andre Henrik Ibsen profiterte på. Og førestavinga ør i namnet har nok ikkje noko med svimmel å gjere. 

*** 

PÅSKEREISE ETAPPE 8 

I dette vegkrysset, som faktisk eksisterer, men er best kjent i fiksjonen, har Anne, eg og fleire med oss handla seg kaffimat. «Et lite viiinerbrø' fra Størens bakeri» song Rolf Wesenlund i musikalversjonen av Bør Børson. På heimveg frå Trondheim ein gong me køyrde med bil, stansa me på Støren, fann eit bakeri som smykka seg med wienerbrød. Så tok me av frå E6 og køyrde opp Gauldalen mot Røros. Om Johan Falkberget nemnde Størens bakeri i rOmanen sin, veit eg ikkje. Tvilar på det. 

*** 

PÅSKEREISE ETAPPE 9 

Me er komne langt av garde til utlandet. Eg fotograferte ein gong ein nykomling her som har fått namnet sitt etter ein mytisk figur med karakteristiske eigenskapar som var lette å sjå på staden. Staden ligg på same breiddegraden som eit nasjonalt klenodium i eit land med historiske band til landet der dette reisemålet ligg. 

LØYSING 

I august 1964 flaug eg heim frå USA med eit islandsk fly, mellomlanda mellom anna på Keflavik og fauk vidare mot aust. Me flaug lågt over øya som året før hadde dukka opp or havet med ein eldsprutande vulkan og frisk røyk. Eg tok eit par bilete av øya gjennom vi ndauga der eg sat i flyet, og iallfall på eitt av dei kan me skimte eldmørja i vulkankrateret, men kanskje ikkje på denne kopien ovanfor. Øya vart døypt etter ein norrøn eldgud som på gammalislandsk heitte Surtur, så Surtsey er namnet. Om lag på same breiddegraden ligg Nidarosdomen. 

*** 

PÅSKEREISE ETAPPE 10 

Me er i same landet som i etappe 9. Her står ei statue av ein pioner som etter ei farefull reise hamna på denne staden. Ei liknande statue står på den staden mange meiner han kom frå. Då han kom hit, la han merke til noko som likna på det som lenge var så karakteristisk for reisemålet i etappe 3. To viktige samkomer i førre årtusen medverka til at staden vart verdskjend. 

LØYSING 

Viss du greidde 9, vert dette lett, sidan me framleis er på Island. Viss du greidde denne, men sleit med 9, vert 9 lettare når du skjønar kvar me er no. Pioneren heitte Ingolf Arnarson, han som har fått æra av å vere den første permanente innbyggjaren på øya. I bygda Rivedal ved Dalsfjorden i Sunnfjord står ei statue som er ein kopi av ei statue i Reykjavik. Rivedølene hevdar at Ingolf kom derifrå. I sogene står det at han kom frå Dalsfirđi à Fjợlum – Dalsfjorden i Fjaler. No ligg ikkje Rivedal i noverande Fjaler kommune lenger, men det gjorde bygda fram til ca. 1990. Same det, lat rivedølene få ha denne æra. Sjølv trur eg ikkje på at han og følgjet hans kom frå Rivedal, men det har ikkje noko med denne påskereisa å gjere. Då Ingolf kom nær land ved Reykjavik, såg han røyken frå varmekjelder inne på land, så då visste han kva staden skulle heite. Dampen frå kjeldene var sikkert like kvit som røyken frå Bjølvefossen smelteverk, som låg som ei tjukk skodde over Ålvik før i tida. I Reykjavik var det litt av eit toppmøte under VM i sjakk i 1972, då dei to rivalane Boris Spasskij og Robert Fischer møttest. Nokre år seinare, i 1986, møttest Ronald Reagan og Mikhail Gorbatsjov til eit minst like viktig toppmøte i same byen. 

***