JULEREISA 2020 MED LØYSINGAR

 JULEREISE 2020 MED FASIT 

Reisemål 1 

I Påskereisa, som altfor få sende løysingar på, begynte me med eit reisemål som omtalte eit stadnamn, og no skal me til eit anna land og til ein stad med om lag det same namnet, men på språket til dette landet. På denne staden står eit uferdig hus, påbegynt for mange år sidan, og her voks det opp ein konge. Landet er underleg nok ikkje EU-medlem. 

LØYSING:

Kirkjubøur på Færøyane. Kong Sverre voks opp her, er det fortalt. Det var på den tid eit bispesete. Murar av ei påbyrja kyrkje frå mellomalderen står der enno. Pussig nok står Færøyane i motsetning til Danmark formelt sett utanfor EU. 

Reisemål 2 

Me stikk innom ein by med eit namn som kan minne litt om namnet på løysinga av Reisemål 1, og som vart grunnlagd av folk som snakka om lag det same språket på den tida desse reisemåla vart grunnlagde. Eit stykke utanfor denne byen skjedde i si tid eit underleg ”forlis” og ei ufatteleg mengd skip sokk til botnar. Her døydde ein konge som vart gravlagd i den byen som då var hovudstad i landet som denne byen tilhøyrde. Men dei jordiske leivningane hans forsvann. Høglandsparken har lite med høgland og park å gjere, men har ein fin røyksmak. 

LØYSING: 

Kirkwall på Orknøyane, grunnlagt av norrøne innvandrarar i vikingtida. I havområdet utanfor, i Scapa Flow, var den tyske krigsflåten samla etter våpenkvila i 1918 i påvente av fredsavtalen i Versailles. Då det var klart at flåten skulle bli overlevert til britane, søkkte tyskarane heile flåten: 64 krigsskip gjekk til botnar ei juninatt i 1919. Kong Håkon Håkonsson døydde i Kirkwall i 1263, vart gravlagd i Bergen, men grava vart øydelagd og forsvann i reformasjonstida. Whiskydestilleriet Highland Park i Kirkwall brukar torvrøyk i maltprosessen. 

Reisemål 3 

Nytt land, ny stad: Byen har eit namn av engelsk og norrønt opphav, men hadde eit heilt anna namn ein gong. Det noverande namnet er inspirert at ein annan, mindre by i eit anna land. Denne byen er ikkje hovudstad og ligg heilt i utkanten av eit område med same namn. Yngvar Numme har sunge til ære for byen – etter litt fjas og moro.

LØYSING:

New York, grunnlagt av nederlendarar som gav byen namnet Nieuw Amsterdam. York i England kjem av gammalnordisk Jorvik. Hovudstaden i staten New York er ein liten by i innlandet med namnet Buffalo. Numme syng Frank Sinatras klassikar ”New York” i eit revynummer der han opptrer som Ny Jokke. 

Reisemål 4 

Denne byen er òg oppattkalla. Byen som har gitt inspirasjon til namnet, er kjend på grunn av ei svært from, svært modig og svært ung kvinne og ligg ved den største elva i det landet. Men me skal altså til ein annan by ved ei anna elv i eit anna land. Denne byen ligg i eit vått område og er godt kjend for lystig feitetysdagsfeiring. Han er og kjend for musikk. 

LØYSING:

 New Orleans i den dåverande franske kolonien Louisiana vart grunnlagd av franskmenn og oppkalla etter Orléans i Frankrike, ved elva Loire litt sør for Paris. Jeanne d’Arc skal som syttenåring ha ført franskmennene fram til siger over engelskmenn som hadde kringsett byen i 1429. Seinare omtalte mange henne som Jomfrua frå Orléans. New Orleans ligg ved utløpet av Mississippi og er flaumutsett. Jazz og andre spennande musikkformer har sitt utspring i eller omkring byen, fødebyen til Louis Armstrong. Den franske arven er ikkje utdøydd, og karnevalsfeiringa Mardi Gras (=feitetysdag) er lystig. 

Reisemål 5 

Ny by, nytt land. Byen ligg høgt, og breier seg meir og meir. Byen vart til på ruinane av ein av verdas vakraste byar, som vart rasert og ramponert av folk som gav han den karakteristikken eg brukte tidlegare i denne setninga. Her har ein nygift idrettsmann som seinare fekk ei særs høg stilling i heimlandet, vore på segltur, men utan å nå så høgt på resultatlista. 

LØYSING:

Mexico by, om lag 2200 m.o.h. er ein av verdas største byar. Før dei spanske conquistadorane kom og raserte byen på 1500-talet, var dette den vakre hovudstaden til aztekarane. Dåverande kronprins Harald deltok i segling i dei olympiske leikane i byen hausten 1968. Sonja og Harald gifte seg i august det året. 

Reisemål 6 

Det var ikkje ein hund han kom med, då Charles vitja dette området i si tid. Nær eit hundreår seinare slo ei gruppe nordmenn seg ned her, men vart nok slitne og skuffa etter kvart. Enno finst det visst etterkommarar av dei i området. På same linja ein heilt annan stad på jorda er dei svært redde for klimakrise. Namnet på reisemålet kan gje assosiasjonar til ei kjend suppe som eg aldri har smakt. 

LØYSING:

Galapagosøyane – dit kom Charles Darwin med skipet Beagle i 1835 og fekk mange aha-opplevingar av det særmerkte dyre- og plantelivet der. Beagle er namnet på ein engelsk harehund. På 1920-talet kom ei gruppe norske kolonistar og prøvde nybyggjarlivet på øyane, men det vart mykje motgang, og dei fleste gav opp. Ekvator kryssar øyriket. I Indiahavet kryssar ekvator Maldivane, som er eit flatt øyland der dei fryktar havstiging. Galapago tyder skjelpadde, og skjelpaddesuppe er visstnok ei delikatesse. Dessverre er havskjelpaddene på Galapagosøyane hardt utryddingstruga. 

Reisemål 7 

Også denne staden heiter noko som kan minne om namnet på reisemål 1 og 2. Namnet har det særmerket at me skriv det med ti konsonantar og to vokalar. Det er ein storby i eit land som har ord på seg for å vere ein avansert multikulturell velferdsstat. Byen har vore råka av tre fælne katastrofar i dette hundreåret, to nokså like, den tredje av eit heilt anna slag. Statssjefen i landet er ingen ungdom. 

LØYSING:

Christchurch på Sørøya i New Zealand, eit land med ei overvekt av innflyttarar frå Europa, mest engelskmenn, irar og skottar. Men urfolket maoriar er i dag godt integrerte, og mange innflyttarar frå Asia og stillehavsområdet finn seg bra til rette i landet. Derimot kom det ein australsk terrorist i fjor og utførte eit brutalt massemord på muslimar i ein moské i byen. To nifse jordskjelv råka byen for nokre år sidan. Dronning Elizabeth 2. er statssjef i landet. 

Reisemål 8 

Denne byen står i gjeld til ein person som er nemnd i tilknyting til eit anna reisemål. Også denne byen har vore herja av katastrofar, nokre av dei hadde mykje til felles, men den som råka byen for snart åtti år sidan, var av eit anna slag, og alle skilde seg frå dei som råka byen i reisemål 7. Det er lang veg frå byen til hovudstaden i landet. I luftlinje er det kortare veg til hovudstaden i det næraste grannelandet, som er ein av dei nyaste medlemmene i FN. Byen er om lag jamstor med Stavanger i folketal, og dei to byane har meir til felles enn nett det. Landet har kvinneleg statssjef. 

LØYSING:

Darwin på nordkysten av Australia er oppkalla etter Charles Darvin, sjå reisemål 6. Byen har vore ille herja av syklonar fleire gonger, og i 1942 vart byen teppebomba av japanarane. Frå Darwin til Canberra er det 3942 km langs hovudvegen, ifølgje Google Maps. Til Aust-Timor er det kortare, men då må du i båt eller fly. Det bur om lag 140 000 menneske i byen, som til liks med Stavanger er ein oljehovudstad i denne delen av Australia. Dronning Elizabeth er statssjef i dette landet òg. 

Reisemål 9

Området er nemnt utan at namnet var nemnt i forklaringa av eit tidlegare reisemål, og det har mykje av same problema som eit anna reisemål me har vore innom. Det er eit land med ein verdsrekord som skil seg sterkt ut frå eit anna land i same verdsdelen med ein nær sagt motsett verdsrekord. Sol, vind og væte er det rikeleg av i dette landet. Landet har i underkant av ein halv million menneske av blanda avstamming og med ulike tungemål, men dei fleste ber til same guden.

LØYSING:

Maldivane i det indiske havet, ved ekvator (sjå reisemål 6) har verdas lågaste snitthøgd og fryktar havstiging på grunn av klimaendringar (sjå reisemål 4), i motsetning til Nepal med verdas høgaste fjell. Innbyggjarane talar ulike tungemål fordi dei har ulikt opphav, men dei fleste må halde seg til sunni-islamsk religion. 

Reisemål 10 

På 1960-talet var dette reisemålet tidt og ofte nemnt i eit uhyre populært radioprogram. Me finn opplysningar om området langt bak i ikkje-nordiske oppslagsverk. Den noverande politiske statusen fekk området i det året då eitt av vårt aller største friidrettstalent mislykkast rett før ei så godt som sikker gullmedalje skulle hentast heim. Eit utval stoff som mellom anna pregar jula og juleførebuingane våre, har vore til både velsigning og forbanning for folk i dette området. 

LØYSING:

Zanzibar har vore velkjent for norske sjøfolk, slik det sikkert var for sjømannen som lova jenta si ein ring i Zanzibar i den svært populære slageren som var ein gjengangar i Ønskekonserten i si tid. I 1964 gjekk Zanzibar og Tanganyika saman i forbundsstaten Tanzania. Det året sette Terje Pedersen verdsrekord to gonger i spydkast. Men under oppvarminga før OL-konkurransen i Tokyo pådrog han seg ein strekk og måtte stå over. Ulike krydder har vore og er ei hovudinntektskjelde for Zanzibar, men derfor har øyane vore ettertrakta for utanlandske erobrarar. 

Reisemål 11 

Me byter verdsdel. Reisemålet no er ein by som har fått namnet sitt frå ein fransk adelsmann og religiøs hovding. Denne byen toppa ei uhyggjeleg liste der Kirkenes kom på andreplassen. Området som byen er hovudstad i, har eit namn som dukkar opp i tittelen på eit klassisk verk i ein litterær sjanger som har breidd seg mykje dei siste åra. Det er òg knytt til ei spesiell symbolsk figur. Språket i landet er ein variant av eit stort språk, men her er dei fleste trufaste tilhengjarar av ein annan religion enn den som storparten av brukarane av moderspråket held seg til. Området har i si tid hatt ei nær politisk tilknyting til fleire av dei andre reisemåla i julereisa. 

LØYSING:

Valletta, hovudstaden på Malta, er oppkalla etter franskmannen Jean de Vallette, stormeister i johanittarordenen på 1500-talet. Britisk koloni frå 1814 til 1964, ut or Samveldet i 1974. Malteserfalken av Dashiell Hammett (1930) er kåra som tidenes kriminalroman. Maltesarkrossen er eit kjent symbol frå johanittarordenen si tid. Språket er av arabisk opphav. Dei fleste maltesarar, i motsetnad til arabarar flest, er ihuga katolikkar. Dronning Elizabeth 2. har vore er eller er dronning i reisemål 2, 7, 8, 9 og 10 i tillegg til dette reisemålet. 

Reisemål 12 

Denne staden hadde ein viss likskap med reisemål 11, om me ser stort på det. Staden hadde frå gammalt av ei administrativ tilknyting i lag med utgangspunktet for påskereisa i år og fram til og med året då reisemål 10 fekk endra politisk tilknyting. Det har han framleis, men på ein annan måte. Mange av pionerane på staden kom truleg frå det opphavlege heimlandet til dei som døypte om reisemål 3. Me ser restar av opphaldsstaden deira, som dei laut forlate for eit halvt tusen år sidan. Namnet på staden er i to ledd, og siste leddet er også etternamnet til ein avdød politikar og ein forlengst avdød leiarfigur med holdningar som avveik sterkt frå politikaren. 

LØYSING:

Halsnøy kloster. Munkeordenen augustinarane grunnla klosteret på 1100-talet, truleg etter initiativ frå Erling Skakke frå Etne. Malta og Valletta står òg i historisk gjeld til ein katolsk orden, men ein som skilde seg sterkt frå augustinarane. Storparten av Halsnøy og granneøyane + Valen krins tilhøyrde Fjelberg herad før 1965. No er både Valen og øyane med i Kvinnherad kommune. Dei første augustinarmunkane kom truleg få England. Reformasjonen i 1536-37 gjorde slutt på munkevesenet. Ein del klosterruinar er framleis å sjå. Aksel Kloster frå denne bygda var ein fargerik lokalpolitikar med ein vistitt i rikspolitikken. Asbjørn Kloster frå Rogaland grunnla Det norske totalavholdsselskab. 

DÅ ØNSKJER ME DEG VELKOMEN HEIM FRÅ JULEREISA! .