SAUP

Då syskenbarnet Ove fylte femti rett etter tusenårsskiftet, skreiv han ein sjølvbiografisk song på femti vers som han framførte i bursdagslaget mens han klimpra på trekkspel attåt. Heilt mot slutten - i vers 47 og 48 - mimra han litt om maten heime på Ilkjen og konkluderte med
   
     -"å, kor eg saknar saup"!
     - saknar eit spann med saup.

(Sitert utan løyve frå forfattaren.)

   No trengst det litt folkeopplysning: Her er det snakk om den beste tyrstedrykken som finst - eller fanst.  Men han er ikkje å få kjøpt her i landet. Kanskje hos nokre lokale matprodusentar, om me leitar gurndig. Bror Steinar inspirerte meg til å skrive om denne vidunderdrykken då han skildra Jørgina i går.
   Nemner du ordet saup for folk no til dags, er det små sjansar for at dei forstår.  Du kan prøve å omsetje det til kinnemjølk eller kjernemelk, og då er det nokre få - men ikkje mange - som skjønar litt meir. Det handlar altså om restproduktet når ein kinnar smør; ei væske som både på smak og utsjånad liknar på surmjølk. I alle fall viss du kinnar smøret frå rømme, slik det vart gjort før i tida.
   Tidleg på femtitalet slutta me å produsere smør heime og leverte direkte til det nybygde Bygstad meieri. Mjølkespanna stod først til kjøling i kjelda til dess me trilla dei i ei handvogn bort i riksveg 570 og sette dei på den nybygde mjølkebukken i lag med spanna frå Garatunet og Finntunet.

Bror Arne balar med meierispanna

Så kom mjølkebilen og lempa dei inn, køyrde til Dale og fekk dei om bord i båten til Bygstad, der dei i neste omgang vart skyssa opp på meireiet på ein eller annan måte. Korleis dette kunne løne seg, må ein lure på. Eit par år seinare var vegen frå Dale til Bygstad fullført, så transporten vart enklare. Så bygde dei eit meieri med avgrensa produksjon i Dale: Skummestasjonen. Då fekk spanna våre mykje kortare reise.
   Bror Steinar bommar litt når han seier at det minka på saupdrikkinga etter at me begynte å levere mjølka til meieriet. Nei, slett ikkje! Me hengde ei lita trespil på eitt av spanna der Papen hadde skrive: SAUP ATTENDE. Då kom spannet heim fullt i meierisaup. Me snakkar om trettiliterspann. Det var eit billeg produkt å kjøpe, og det me ikkje drakk sjølve eller brukte i brød og saupsupe, gjekk i kalvane og grisen. Men sant skal seiast: Det var ikkje fullt så godt som saup frå heimekinning.
   Ja, saupsupe var ein høgt skatta matrett, spesielt om sommarkveldane når me var tyrste og svoltne. Det var fort gjort å koke opp ei panne med saup, hive oppi nokre skeier mjøl og late det putre litt før me supplerte med ei teskei salt, sette produktet på bordet, auste opp og sukra det godt i den djupe tallerken. Tre-fire store tallerkar gjekk gjerne ned før ein var forsynt.
   I barndomsheimen til førnemnde Ove kinna dei i mange år etter at me gav oss. Skulle ikkje forundre meg om dei stundom gjer det framleis. Og viss sauphungeren vart for overhendig når eg var heime på ferie i Flekke, gjorde eg meg ærend til onkel Anders og tante Målfrid og spurde forsiktig om eg kunne få eit glas saup.
   Danskane og tyskarane kan kunsten framleis. Når me kjem over danskegrensa på sommartur i bil, trillar me inn på ein butikk og kjøper kærnemelk. No er visstnok den vanlegaste kjernemjølka der i landet laga om lag som skumma surmjølk eller Cultura her i landet, altså av separert mjølk og ikkje frå kinninga. Men om du leitar, finn du "Gammeldags kærnemelk", og då begynner det å likne på noko. På  det saupet me drakk heime. Når me så kjem over tyskegrensa, må me leite etter Buttermilch.
   Eg nemnde forresten Cultura. Og her har me eit produkt som liknar mykje på saup. Cultura naturell, vel å merke. Forferdeleg namn, men godt å drikke!
   Kanskje eg skal prøve å koke saupsupe  av det ein kveld?